2008-11-13

Có người nhận định rằng, nói đến giáo dục Việt Nam là nói đến “bức tranh toàn cảnh ảm đạm, nhiều vấn đề và không có lối thoát.” Từ bậc thấp nhất, là tiểu học, phổ thông cơ sở, cho đến trung học, đại học, trên đại học, tất cả mọi cấp bậc trong hệ thống đào tạo dường như đều … có “vấn đề.”

Có thực muốn giáo dục phát triển ?

Thời gian vừa qua, với ông Bộ Trưởng Giáo Dục mới, và với các đề xuất dưới sự lèo lái của Bộ Trưởng này, dường như các cuộc tranh cãi lại nổ ra nhiều hơn, “nóng” hơn, và câu hỏi cuối cùng còn lại vẫn là: Giáo dục Việt Nam đang ở đâu? Như thế nào? Và sẽ ra sao?

Các tân thạc sĩ, cử nhân đầu tiên của Đại học RMIT Việt Nam

Chất lượng nghiên cứu của Việt Nam “thể hiện một sự khước từ có chủ định chuẩn mực quốc tế về chất lượng nghiên cứu khoa học.”

Tiến Sĩ Nguyễn Văn Tuấn, một trí thức Việt Nam hiện đang sống tại Australia, viết trên blog của ông một bài nhận định với tựa đề “cả nước không bằng một đại học Thái Lan” dựa trên bài nghiên cứu của tiến sĩ Phạm Duy Hiển.

“Số liệu này làm cho những ai quan tâm đến “đại sự” phải đau lòng. Một nước có truyền thống học hành, và học hành tốt, mà trong nghiên cứu khoa học còn thua một trường đại học Thái Lan! Ấy thế mà có người mới hôm qua thôi, đòi trở thành một trong những đại học top 200 ... trong vùng.”Vậy, giáo sư Hiển tìm hiểu, phân tích và đưa ra kết luận gì? Một blogger tên Linh viết trên blog của tác giả, rằng “Theo nghiên cứu của giáo sư Hiển thì năm 2007, Việt Nam công bố 691 bài báo quốc tế, trong đó có 234 bài có nhà khoa học trong nước là tác giả chính. Số bài báo của Việt Nam nhiều hơn Indonesia và Philippines, nhưng chỉ bằng 1/3 Malaysia, 1/5 Thái Lan và chưa đến 1/100 của Trung Quốc.”

Số bài báo của Việt Nam nhiều hơn Indonesia và Philippines, nhưng chỉ bằng 1/3 Malaysia, 1/5 Thái Lan và chưa đến 1/100 của Trung Quốc.”

Blogger Linh nhận định:
“… Nếu xem danh sách các ngành mà giáo sư Hiển liệt kê có tác giả Việt Nam là tác giả chính, cũng như các đơn vị nghiên cứu có nhiều công bố nhất, tôi rất ngạc nhiên khi chỉ thấy các ngành khoa học tự nhiên và kỹ thuật và hoàn toàn thiếu vắng các ngành khoa học xã hội (trừ nghiên cứu châu Á). Kinh tế học, quản trị học, xã hội học, sử học, địa lý, ngôn ngữ, nhân học, tâm lý học....ở đâu? Thật lạ.”

“Cả nước không bằng một đại học Thái Lan”

Hãy tìm hiểu xem, Việt Nam đã được thống kê, phân tích, và so sánh ra sao để có thể đi đến kết luận “cả nước không bằng một đại học Thái Lan.”?

Xin giới thiệu một trích đoạn trong bài viết của giáo sư Phạm Duy Hiển, được đăng trên Tia Sáng:

“Tổng số công bố quốc tế của Việt Nam hiện nay chưa bằng một trường đại học Thái Lan, như Chulalongkorn hay Mahidol. Đã thế, gần 80% bài báo của Thái Lan do người Thái làm tác giả đầu mối, ta chỉ có 34% [số bài do người Việt là tác giả đầu mối].  Công bố quốc tế của Thái Lan gắn với đào tạo đại học (95% từ các trường đại học so với 55% của ta), với thực tiễn đời sống và sản xuất. Việt Nam cũng dồn sức đầu tư cho các đề tài ứng dụng thực tiễn, song đầu ra trên các diễn đàn khoa học quốc tế lại rất thưa thớt, thể hiện một sự khước từ có chủ định chuẩn mực quốc tế về chất lượng nghiên cứu khoa học. Trước nghịch lý này có người muốn trấn an, nói rằng: ta có việc của ta, cách đi của ta!”

“Tổng số công bố quốc tế của Việt Nam hiện nay chưa bằng một trường đại học Thái Lan, như Chulalongkorn hay Mahidol. Đã thế, gần 80% bài báo của Thái Lan do người Thái làm tác giả đầu mối, ta chỉ có 34% [số bài do người Việt là tác giả đầu mối].

Giáo sư Phạm Duy Hiển

Du sinh Việt Nam

Nhưng điều đáng buồn, vẫn theo blog của tiến sĩ Tuấn, là “Mặc dù như thế, “phe ta” lại hay hát to làm như mình là thông minh nhất thế giới vậy. Còn khi bị chất vấn thì lại giận dỗi nói: chúng tôi có tiêu chuẩn của chúng tôi!”

“Xin chia sẻ với các bạn một sự thật. Tôi tin rằng người Việt chúng ta không tồi. Kinh nghiệm cá nhân của tôi thời trước và ngay cả bây giờ ở các đại học phương Tây, sinh viên Việt Nam học trên trung bình, có người tuyệt vời. So với sinh viên từ Thái Lan, Mã Lai, hay Phi Luật Tân (tôi chỉ nói người bản xứ, không nói người Trung Quốc) thì tôi có thể nói rằng sinh viên mình hơn hẳn họ. Thời của tôi còn đi học, “đối thủ” lợi hại của chúng tôi là sinh viên Trung Quốc, Hàn Quốc, Do Thái, và Ấn Độ. Sinh viên mấy nước trong vùng chẳng bao giờ là đối thủ khoa bảng của chúng tôi cả.”

Sáng tạo trong phát triển cần phải độc lập trong suy nghĩ

Trong một bài trả lời phỏng vấn đăng trên VieTimes của báo điện tử VietNamNet, nhà văn, nhà văn hoá Nguyên Ngọc, người từng có nhiều gợi ý, đóng góp và phân tích liên quan đến hiện trạng giáo dục Việt Nam, viết rằng “giảng đường Việt Nam thế kỷ 21 vẫn còn không ít những giờ học đọc chép, những giảng viên “ê a kinh sử.”” Xin dẫn một trích đoạn phát biểu của Nguyên Ngọc với VietNamNet:

“Đúng vậy! Triết lý giáo dục, nói nôm na ra là chúng ta định xây dựng và thực hiện nền giáo dục này để làm gì? Bằng nền giáo dục này, chúng ta muốn đào tạo nên những con người như thế nào đây? Chúng ta định đào tạo nên những con người tự do, biết suy nghĩ và có suy nghĩ độc lập, từ đó là những con người sáng tạo, cho một xã hội tự do và sáng tạo, hay đào tạo nên những con người chỉ biết chấp hành, vâng lời, phục tùng, hết sức dễ bảo.”

Liệu, cái triết lý giáo dục “đào tạo những con người chỉ biết chấp hành, vâng lời, phục tùng, hết sức dễ bảo” có phải là câu trả lời cho thực trạng giáo dục Việt Nam?

Nhà văn Nguyên Ngọc đưa ra một số nhận định.

Trước hết, đối với khái niệm “triết lý giáo dục.”

“Triết lý giáo dục, có người gọi là tư duy giáo dục, có thể nói nôm na, là đặt câu hỏi: nền giáo dục này định làm cái gì đây? Nền giáo dục này định đào tạo ra những con người theo kiểu nào?”

Có những tư duy giáo dục xem chân lý là tuyệt đối, là “bất di bất dịch”

Chúng ta định đào tạo nên những con người tự do, biết suy nghĩ và có suy nghĩ độc lập, từ đó là những con người sáng tạo, cho một xã hội tự do và sáng tạo, hay đào tạo nên những con người chỉ biết chấp hành, vâng lời, phục tùng, hết sức dễ bảo.”

Nhà văn Nguyên Ngọc

“Hoặc là mình đào tạo những con người học thuộc lòng những điều gọi là chân lý, sau đó, cứ như thế mà làm suốt đời. Những chân lý ấy được người ta xem là có sẵn rồi, là bất di bất dịch.”

Nhưng liệu có những chân lý tuyệt đối không?

“Có người quan niệm trên đời không có chân lý tuyệt đối. Chân lý là đi tìm mãi mãi. Nếu cho người ta học thuộc lòng chân lý, đến khi chân lý ấy thay đổi thì làm sao? Quan trọng hơn là tạo ra những con người độc lập trong suy nghĩ, và tự họ biết cách đi tìm chân lý khi cần thiết.”

Triết lý giáo dục thiên về “chân lý tuyệt đối” tại Việt Nam sẽ đào tạo những sản phẩm như thế nào?

“Quả thực sẽ tạo ra những sản phẩm không hành xử được thành công ở đời, nhất là trong xã hội hiện đại bây giờ.”

Và ông đã có sự chọn lựa của riêng mình.

“Hôm làm việc với vị đại diện cao nhất của chính phủ, khi nói về trường mà chúng tôi xin thành lập, tôi có nói, rằng theo tôi, mô hình đại học Mỹ là mô hình có nhiều ưu việt và tiên tiến.”

Phát biểu của tân hiệu trưởng đại học Harvard đã chinh phục Nguyên Ngọc.

“Đại học không phải là tạo ra con người dùng ngay bây giờ. Tân hiệu trưởng Harvard nói rằng, con người đó phải liên hệ với cả quá khứ và tương lai, chứ không chỉ là hiện tại. Chính những con người như vậy mới có thể hành động thành công, độc lập và đầy hiệu quả trong xã hội hiện đại.”

“Hôm làm việc với vị đại diện cao nhất của chính phủ, khi nói về trường mà chúng tôi xin thành lập, tôi có nói, rằng theo tôi, mô hình đại học Mỹ là mô hình có nhiều ưu việt và tiên tiến.”

Nhà văn Nguyên Ngọc

Giáo dục Việt Nam đang ở đâu?

Trở lại với thực trạng khả năng nghiên cứu, công bố khoa học của Việt Nam. Blogger tên Linh nhận định, tác giả “không tin rằng Viện Khoa Học Xã Hội Việt Nam với 28 Viện thành viên, 25 tạp chí khoa học trực thuộc, gần 1,000 nhà nghiên cứu trong đó có gần 100 giáo sư hay phó giáo sư, gần 400 tiến sĩ, lại không có nổi hai bài đăng tạp chí quốc tế trong năm 2007.”
Blogger này hỏi, cũng có thể là tự hỏi, để tự trả lời, rằng: “Không biết giáo sư Hiển có nhầm lẫn hay không, chứ chẳng nhẽ các ngành khoa học xã hội của Việt Nam lại là con số không?”

Có một sự liên hệ không thể chối cãi, giữa các yếu tố nghiên cứu khoa học, công bố quốc tế, phát triển, chất lượng đào tạo và hiệu quả ứng dụng. Xin kết thúc bài viết này với một nhận định mà giáo sư Phạm Duy Hiển viết trong nghiên cứu của ông: “Bức tranh nghiên cứu khoa học ở [khu vực] Đông Á khẳng định công bố quốc tế là mệnh lệnh từ sự phát triển, không thể tránh né bằng bất cứ lập luận nào.

Ở mọi nước khác, người ta xem đây như một chuẩn mực đương nhiên trong nghiên cứu khoa học, bảo đảm chất lượng đào tạo đại học và hiệu quả ứng dụng các hoạt động nghiên cứu và phát triển trong thực tiễn.”

Vừa rồi là những nhận định được phỏng vấn trực tiếp và ghi nhận từ một số blog liên quan đến tình trạng giáo dục trì trệ và sự yếu kém trong khả năng nghiên cứu khoa học tại Việt Nam hiện nay. Chúng tôi sẽ tiếp tục tìm kiếm, sàng lọc và gởi đến quí vị những hình thức thông tin trên Internet, trong các trang Blog cá nhân liên quan đến nhiều đề tài khác nhau và gởi đến quí vị trong các chương trình sau.