Sử dụng nhưng không sở hữu

“Kiến Nghị Sửa Toàn Diện Luật Đất Đai” là tựa đề bản tin ngày 2 tháng Sáu của báo điện tử VietNamNet liên quan đến buổi thảo luận cùng ngày tại Quốc Hội Việt Nam.

Điều quan trọng là, trong khi bản chất của Luật Đất Đai Việt Nam được giới quan sát nhận định còn nhiều “bất cập” hàm chứa mâu thuẫn nội tại căn bản do tách quyền sử dụng và quyền sở hữu đất đai, các thông tin cho thấy cơ quan làm luật cao nhất vẫn còn lúng túng, về khả năng và cả điều kiện, để có thể điều chỉnh luật hiện hành.

Theo tôi thì chính việc không thừa nhận quyền tư hữu về đất đai là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây ra tệ nạn tham nhũng ở Việt Nam.

Luật sư Nguyễn Vân Nam

Một đại biểu Quốc Hội, theo VietNamNet, nói rằng “hệ thống pháp luật về đất đai hiện rất phân tán.” Đại biểu này cũng đề nghị Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội “đôn đốc chỉ đạo các cơ quan soạn thảo để chuẩn bị tốt, đảm bảo thời gian để sửa đổi Luật Đất Đai, bởi vì đây là vấn đề rất lớn hết sức quan trọng và cấp bách…”

Luật Đất Đai hiện hành của Việt Nam được xây dựng trên nền tảng tách biệt quyền sở hữu và quyền sử dụng đất đai. Luật nói rằng: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà Nước đại diện chủ sở hữu.”

Ông Nguyễn Vân Nam, một luật sư nước ngoài hiện đang làm việc tại Sài Gòn nói rằng “quyền tư hữu tài sản, trong đó có đất đai, là một quyền thiêng liêng,” và sự không thừa nhận quyền tư hữu ấy trở thành nguyên nhân chính của nhiều vấn đề: “Người dân chỉ được quyền sử dụng đất thôi. Quyền sử dụng đất này là một quyền có thời hạn và có giới hạn. Thì đây cũng chính là một vấn nạn. Theo tôi thì chính việc không thừa nhận quyền tư hữu về đất đai là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây ra tệ nạn tham nhũng ở Việt Nam”.

Tranh chấp, xô xát

Những tranh chấp đất đai dồn dập trong thời gian qua, giữa nông dân với Nhà Nước, giữa tôn giáo với Nhà Nước, được giới quan sát cho là hệ quả không thể tránh khỏi, phát sinh từ luật hiện hành cùng các chính sách trong quá khứ.

Vụ xô xát tại các xã Cửu Cao, Phụng Công, Xuân Quang, thuộc huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên hồi đầu tháng Hai năm nay là một ví dụ.

Vụ xô xát tại tại xã Long Hưng, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai cũng trong tháng Hai vừa rồi, là một ví dụ.

Và một chuỗi tranh chấp kéo dài liên quan đến đất đai tôn giáo tại giáo xứ Thái Hà cũng thể hiện một mâu thuẫn không thể giải quyết.

Quy hoạch, tham nhũng, bất mãn

Một luật sư đang hành nghề tại Sài Gòn, là ông Bùi Quang Nghiêm, nói rằng trước năm 1954 ở miền Bắc và trước năm 1975 ở miền Nam, “luật quy định đất đai thuộc sở hữu tư nhân.” Nhưng quan niệm gốc về quyền sở hữu sau đó đã thay đổi: “Miền Bắc sau năm 1954 và ở Miền Nam sau năm 1975 thì luật đều quy định là đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do nhà nước thống nhất quản lý, và tôn trọng quyền sử dụng hiện tại của các cá nhân hoặc tổ chức mà đang sử dụng đất hay canh tác trên đất đó.”

Nhiều luật sư cho rằng, sự thay đổi đối tượng sở hữu chủ đất đai, kết hợp với tình trạng quy hoạch bị chi phối bởi tham nhũng như hiện nay khiến vấn đề đất đai trở thành “ngọn lửa của mọi ngọn lửa.”

Luật hiện hành nói rằng “Nhà Nước thực hiện quyền định đoạt đối với đất đai,” trong đó có “quyết định mục đích sử dụng đất thông qua … xét duyệt quy hoạch...”

Người dân thấy nhà cửa của mình tự nhiên bị lấy đi rồi mình bị dời tới một chỗ khác không thể sống được, trong khi miếng đất cũ của mình cuối cùng cũng không phát triển như quy hoạch đã ấn định. Điều này khiến sự bất mãn của người dân càng tăng cao hơn.

Luật sư Lê Công Định

Trong khi Nhà Nước có quyền định đoạt đối với đất đai thông qua quy hoạch, hiện tượng “mua quy hoạch” đang tạo tâm lý bất ổn nơi dân chúng, đặc biệt ở khu vực nông thôn. Luật sư Lê Công Định, hiện đang hành nghề tại Sài Gòn nói rằng hiện tượng cấu kết giữa quan chức địa phương và nhà đầu tư làm thiệt hại quyền lợi của người dân.

“Nhưng nhà đầu tư lại cũng không phải là nhà đầu tư thực thụ, hoặc có đủ tiền. Họ chỉ đến làm “cò mồi”, xin dự án. Ở Việt Nam có tình trạng là xin giấy phép làm dự án xong rồi để đó và chờ bán lại cho một nhà đầu tư khác có tiền hơn. Tình trạng đó đưa tới việc gì ? Lẽ ra người dân được đền bù với giá cao hơn, nhưng vì áp lực của một số quan chức địa phương trong chuyện cấu kết với nhà đầu tư ban đầu khiến giá đất đền bù cho người dân quá thấp. Nhưng lấy được đất rồi, họ rào lại để bán nhưng lại không tìm ra được nhà đầu tư mới. Hệ quả là họ cứ bỏ đó khiến cho người dân cảm thấy không an tâm. Người dân thấy nhà cửa của mình tự nhiên bị lấy đi rồi mình bị dời tới một chỗ khác không thể sống được, trong khi miếng đất cũ của mình cuối cùng cũng không phát triển như quy hoạch đã ấn định. Điều này khiến sự bất mãn của người dân càng tăng cao hơn”.

Các cuộc thảo luận hiện nay tại Quốc Hội bàn thảo nhiều về chủ trương cho phép người Việt Nam sống tại nước ngoài được sở hữu nhà trong nước. Giới quan sát cho rằng khi quyền sử dụng vẫn còn tách biệt với quyền sở hữu, tâm lý e ngại vẫn sẽ còn tồn tại.

Tương tự, đối với người trong nước, dù Luật Đất Đai “khuyến khích người sử dụng đất đầu tư lao động, vật tư, tiền vốn và áp dụng thành tựu khoa học và công nghệ” nhằm “bảo vệ, cải tạo, làm tăng độ màu mỡ của đất,” hiện tượng “mua quy hoạch” vẫn sẽ tiếp tục là lực cản chính đối với chính sách bảo vệ và cải tạo đất.

Luật sư Lê Công Định cho rằng “việc Nhà Nước đứng ra làm chủ sở hữu đất đai là quan niệm mang tính chính trị nhiều hơn là phản ánh một thực tại pháp lý. Do đó, sự cưỡng ép giữa một quan điểm mang tính chính trị vào một sự việc cần được giải quyết từ góc nhìn pháp lý, là 2 điều mâu thuẫn nhau.”

Và ông nói “xung đột phát sinh từ đây.”