Ngô Nhân Dụng
Tôi đã đọc hết cuốn hồi ký của Nhạc sĩ Tô Hải. Hơi tiếc, vì ông viết
ngắn quá; chỉ có hơn 500 trang giấy in. Vừa đọc vừa tiếc. Vì có lúc
đang theo ông qua những đoạn đường, trong bụng chờ sắp được nghe ông kể
tiếp một chuyện đang nói nửa chừng, thì ông lại nhảy sang chuyện khác.
Tiếc, và trách tác giả không để thêm thời giờ kể rõ ngọn ngành cho
người đọc biết thêm. Nhưng khi nghe Tô Hải giải thích trong cuộc phỏng
vấn với Ðinh Quang Anh Thái (sắp đăng trên báo này) thì hiểu tại sao.
Tô Hải không có ý kể câu chuyện cuộc đời mình. Ông bảo, trong cuốn sách
này, “tôi chủ ý chỉ viết về cái hèn của tôi thôi.”
 |
| Hình bìa cuốn "Hồi ký của một thằng hèn" |
Như vậy thì hiểu được, vì tên cuốn sách đầy đủ là “Hồi Ký Của Một Thằng
Hèn,” như những lời thú tội về cái hèn của mình, một cái hèn đeo mãi
trên một con người, kéo dài hơn nửa thế kỷ. Ðến năm gần tuổi 70, con
người đó mới chợt thấy phải kể lại mình đã sống hèn như thế nào, và bắt
đầu thú nhận.
Một điều cảm động, là tác giả muốn thú tội với thân phụ của ông trước
hết. Vì trước khi ông bỏ nhà đi rồi gia nhập đảng Cộng Sản vào năm 17
tuổi, cụ thân sinh đã bảo thẳng người con trai lớn đó là đã “bị Cộng
Sản nó lừa.” Không những thế, cụ còn dọa mai mốt có trốn cộng Sản chạy
về nhà thì cụ sẽ đuổi đi, không nhận làm con nữa. Cả cuộc đời hai lần
Tô Hải mong được gặp lại cha mẹ và các em, một lần năm 1954 khi trở về
Hà Nội, và lần sau năm 1975 khi tìm vào Sài Gòn.
Cuối cùng thì ông chỉ gặp lại cụ thân sinh trên những trang giấy của
cuốn hồi ký này. Ông đã kể lại một đời sống cam tâm chịu hèn không phải
của riêng ông mà còn bao nhiêu những người trí thức bị trói buộc trong
guồng máy “chuyên chính vô sản” nên họ đành phải làm tay sai cho đảng
Cộng Sản.
Cuốn hồi ký kể biết bao nhiêu câu chuyện như một bức bích họa cho thấy
tấm thảm kịch đổ lên đầu dân tộc Việt Nam trong thế kỷ trước, nó hủy
hoại nền tảng đạo lý trong xã hội và làm tê liệt lương tâm của từng cá
nhân.
Tai họa đó là do cách cai quản con người đã được Stalin sáng chế và Mao
Trạch Ðông biên cải cho thích hợp với văn hóa phong tục Á Ðông, rồi
được Hồ Chí Minh hết lòng áp dụng nước ta. Ðó là một guồng máy kiềm
thúc, cai quản, ràng buộc đó đã biến hàng triệu con người trở thành
những tên hèn, ngay cả những người đóng vai kiểm soát những người khác.
Có một đoạn chúng ta không thể nào quên, là năm 1956 khi Tô Hải đi
“liều mạng” trở về Thanh Hóa tìm “cứu đứa con trai.” Hai vợ chồng ông
đều phải đi làm công tác văn nghệ với quân đội trong thời kháng chiến
cho đến sau khi hòa bình, cho nên họ đã gửi đứa con thứ hai này cho ông
bà ngoại nuôi. Ông kể, “Gia đình vợ tôi chẳng có một tấc đất nào, nhưng
bị đẩy lên... (hàng) địa chủ.”
Trong thời gian cải cách ruộng đất đó, các cố vấn đã chỉ thị mỗi làng
phải có mấy phần trăm là địa chủ, mấy phần trăm là phú nông, bao nhiêu
là trung nông, vân vân, đúng như tỷ số theo thống kê từ bên Trung Quốc
đã làm. Nếu một làng không đủ người đúng tiêu chuẩn vào mỗi hạng thì
những người ở hạng dưới được “đôn lên” hạng trên. Nhưng thân phụ bà Tô
Hải là cụ Nguyễn Ðăng Quỳ vốn không phải là địa chủ, cũng không phải
người ở vùng quê Thanh Nghệ này. Ông đã đi theo Nam Bộ Kháng Chiến
chống Pháp. Sau đó ông đã bỏ tất cả gia sản ở miền Nam đưa gia đình
chạy ra Bắc, sống ở thành phố Vinh.
Tô Hải kể, “Khi Vinh bị tiêu thổ kháng chiến, ông mua một mảnh vườn sát
chân núi Diễn Châu.” Nhưng Ðội Cải Cách đã “lôi ông già ra đấu,” họ tra
hỏi ông tại sao mua đất, làm vườn ở nơi không phải quê quán mình, “Có
phải để bóc lột nông dân hay không?” Họ đặt ra những lời kết tội bịa
đặt khác, mà tác giả viết, “Tất cả lý lẽ đưa ra chỉ nhằm mục đích chiếm
bằng hết những gì có thể chiếm: Giường tủ, bàn ghế, quần áo, mâm đồng,
chậu thau, bát đĩa, ấm chén,... Phải kiếm cho ra một cớ gì để trấn lột
công khai. Tôi thì chụp cho (ông cụ) cái mũ ‘kẻ thù giai cấp’ là xong.”
Sau khi bị cướp mất hết, từ cái quần cho đến cái bát đã mẻ, cả gia đình
cụ Nguyễn Ðăng Quỳ bị giam tại chỗ ở chân núi, chỉ còn cách sống bằng
ăn rau, lá kiếm được trên núi, trong cánh đồng. Hình phạt này là cách
bắt những người bị tố chết đói hoặc tự tử. Nhiều người đã tự tử.
Gia đình ông cụ có hai con trai và một con rể (tức Tô Hải) đi bộ đội
đánh nhau với Pháp. Khi cụ ông bị đem đấu tố thì Tô Hải và một người
con trai của cụ đều biết nhưng không ai dám về thăm bố. Họ phải “dứt
khoát với kẻ thù giai cấp” để bảo toàn mạng sống của chính họ và gia
đình nho nhỏ của họ.
Nhưng vợ chồng Tô Hải còn đứa con bé gửi ông bà ngoại, đứa bé cũng đang
nằm trong “vòng vây của những ông bà nông dân.” Họ phải cứu lấy con! Tô
Hải may mắn nhờ một người bạn cũ giúp, ông này là một cán bộ lớn thuộc
Ðoàn Ủy Cải Cách Ruộng Ðất. Người bạn nhân danh chức vụ đó viết một tấm
giấy ra lệnh tên địa chủ Nguyễn Ðăng Quỳ phải trả cho “Ông bộ đội Tô
Ðình Hải” đứa con trai của ông đã gửi ở nhà tên địa chủ dù không có họ
hàng thân thích gì hết.
Tô Hải kể, “Sáng sớm chưa rõ mặt người, tôi thấy bố vợ tôi mặt mày sưng
vù, răng cửa rụng gần hết vì bị đánh, mang tới trụ sở một thằng bé,
không, một cái xác trẻ con gầy guộc xám ngoét. Ðó là thằng con yêu quý
của tôi. Nó chỉ còn thở thoi thóp sau bảy ngày chỉ sống nhờ những lá
rau lang, mà ông bà ngoại ngắt về từ mấy luống khoai trồng trước nhà,
mớm cho.... Tôi cắn răng ôm lấy con, không kịp nói một lời an ủi bố vợ.
Vì các ông bà nông dân đã đuổi quầy quậy ngay sau khi ông trao trả cháu
ngoại...”
Cảnh ông ngoại trả cháu cho bố nó mà không được dặn dò, thăm hỏi một
câu; người con rể không dám nói một lời cảm ơn bố vợ; đó là hình ảnh
người đọc không thể nào quên được.
Cả xã hội Việt Nam đã phải sống với nhau như vậy trong những năm “long
trời lở đất” khi Hồ Chí Minh quyết tâm theo đường lối cách mạng của Mao
Chủ Tịch. Chính Tô Hải đã soạn một bản nhạc ca tụng Hồ Chí Minh lấy nền
dựa trên giai điệu của bài Ðông Phương Hồng mà bên Trung Quốc dùng để
ca ngợi Mao Trạch Ðông! Liệu ai trong chúng ta có can đảm hành động
khác với Tô Hải trong khung cảnh đó? Có ai nhất định phải sống ngay
thẳng, sống có đạo nghĩa, không chịu sống hèn hạ từ bỏ cả cha mình hay
không? Không biết được. Người không sống trong guồng máy kìm kẹp tàn
bạo của Stalin thì không thể biết mình sẽ ứng xử như thế nào cho xứng
đáng làm người. Người bạn giúp Tô Hải tấm giấy giới thiệu cho đi “đòi
con” chính anh ta sau này cũng bị khai trừ khỏi đảng Cộng Sản, và “khai
trừ khỏi... mặt đất” khi bị thất sủng.
Nhưng chúng ta có thể biết chắc là nhạc sĩ Tô Hải không hèn. Ông đã
dành hàng chục năm cuối của cuộc đời kể tội chính mình. Ông nằm trên
giường bệnh nhưng vẫn vào mạng lưới Internet, trở thành người giữ blog
lớn tuổi nhất Việt Nam, nêu gương sáng cho lớp thanh niên. Thông điệp
ông gửi cho giới trẻ, cho đồng bào, cho cả những người từng là đồng chí
của ông còn trong đảng Cộng Sản, là: Chúng ta không được phép sống hèn
nữa. Thế giới đã thay đổi. Phải trở lại làm người!
Phải can đảm phi thường thì một người ở tuổi 83 mới làm được công việc
đó. Nhất là trong lúc guồng máy di sản của Stalin và Hồ Chí Minh tuy đã
xộc xệch sắp tàn nhưng vẫn còn ngự trị trên đất nước chúng ta. Tô Hải
đã thú tội với thân sinh ông. Với nhạc phụ ông. Bao giờ thì những người
trong cả guồng máy kìm kẹp trên cũng biết ăn năn thú tội?
Hồi ký Tô Hải: Âm vang một thời kinh hoàng của đất nước
Trần Khải
Tác phẩm “Hồi Ký Của Một Thằng Hèn” của nhạc sĩ Tô Hải sẽ được giới
thiệu vào 2 giờ chiều Thứ Bảy, 13 Tháng Sáu, 2009 tại hội trường Nhật
Báo Người Việt ở Quận Cam. Hồi ký này đã thực sự vượt ra ngoài chức
năng hồi ký: đây là các trang sách viết cho những thế hệ sau, rằng có
một thời đất nước mình như thế, một thời theo chủ nghĩa Cộng Sản và bóp
nghẹt mọi tự do của từng người dân và đã biến toàn dân trở thành một
thứ nô lệ mới, nơi đó các chủ nô rao giảng một lý tưởng đầy máu và nước
mắt.
Tác giả viết và ý thức rằng mình chắc chắn sẽ bị công an vùi dập thô
bạo, nhưng ông lo sợ rằng sự im lặng của ông sẽ làm kéo dài thêm cái
chế độ CS phi nhân này. Không hèn tí nào, nhạc sĩ Tô Hải đã rời tay
đàn, ngồi vào bàn máy vi tính và gõ xuống những dòng chữ ông biết là sẽ
mang tai họa tới cho ông, nhớ tới những bạn đồng ngũ cùng đi kháng
chiến từ thời mới lớn và rồi bị guồng máy đảng trấn áp, nhớ tới các bạn
văn nghệ sĩ một thời đi giữa mưa bom ra trận chống Pháp và khi về Hà
Nội lại bị lùa vào một dàn đồng ca vĩ đại, nhớ tới hàng triệu đồng bào
bị đấu tố trong cải cách ruộng đất và chết oan ức... và như thế, ông
viết với một ký ức gìn giữ từ nhiều thập niên, và từng chữ gõ xuống
mang theo ước mơ rằng dân tộc Việt sẽ sớm thoát khỏi khổ nạn có tên là
Cộng Sản này.
Và như thế, nhạc sĩ Tô Hải đã lặng lẽ viết tập hồi ký trong nhiều năm.
Giữ kín, giữ bí mật trong nhiều năm vì sợ công an trấn áp. Từng trang
sách hiện lên màn hình vi tính lặng lẽ, và đã trở thành một bản giao
hưởng không lời mà nhạc sĩ Tô Hải muốn gửi lại đời sau. Như thế, không
cần tới các nhạc khí và các dòng nhạc phức tạp, cuốn “Hồi Ký Của Một
Thằng Hèn” của nhạc sĩ Tô Hải đã để lại những âm vang tuyệt vời, hiển
hiện cả một thời kinh hoàng của đất nước.
Ngồi tại căn nhà ở vùng ngoại ô Nha Trang, nhạc sĩ Tô Hải viết tập hồi ký để đời sau biết về, như trang 415:
“Cái gọi là chủ nghĩa Cộng Sản chính là một tà giáo đại bịp nhất trong
lịch sử loài người mà những tên lãnh tụ tối cao của chúng dựa vào để
gây chiến tranh nồi da xáo thịt, để tiến hành âm mưu hiểm độc tiêu diệt
mọi lòng tin khác, mọi nhận thức, mọi tình cảm, mọi tình yêu, kể cả
lòng yêu nước của con người.”
Nhạc sĩ Tô Hải, tức Tô Ðình Hải, sinh năm 1927 tại Hà Nội, học chữ và
học nhạc ở các trường Công Giáo Hà Nội; mùa thu 1945 đậu xong Bậc I (Tú
Tài I chương trình Pháp) thì gia nhập Vệ Quốc Ðoàn, tốt nghiệp hai
trường Quân Chính Nguyễn Huệ Khóa I và Lục Quân Trần Quốc Tuấn Khóa V.
Nhờ có tài năng âm nhạc, ông trở thành một nhạc sĩ cho cuộc kháng chiến
chống Pháp, và đã sáng tác hàng trăm ca khúc, trong đó có những bản nổi
tiếng như Nụ Cười Sơn Cước, Trở Lại Ðô Thành... được trao tặng nhiều
giải thưởng, huân chương, huy chương do các nhân vật như Hồ Chí Minh,
Võ Nguyên Giáp, Trần Ðức Lương... ký.
Lời giới thiệu của nhà xuất bản Tiếng Quê Hương ghi thêm về tác giả Tô
Hải, “Hiện nay, ở tuổi 83, ông sống tại Sài Gòn, bệnh tật, di chuyển
khó khăn, nhưng 'vẫn làm việc nằm' bên computer và là blogger già nhất
nước kêu gọi sự thức tỉnh từ bỏ chế độ Cộng Sản để tìm lại sự sống cho
người dân đã bị hủy hoại từ mùa Thu 1945.”
Tập hồi ký này không ai có thể trích dẫn mà nói lên cho đầy đủ những
hình ảnh của đất nước được ghi lại trên trang giấy. Cuốn sách 540 trang
chứa đựng nhiều thông tin tới mức không thể nói cho gọn. Nơi đây, chúng
ta ghi lại một phần về lời nhạc sĩ Tô Hải kể về họa sĩ Dương Bích Liên
(1924-1988), người đã tuyệt thực tới chết để bày tỏ tinh thần phản
kháng chế độ.
Như ở trang 515, nhạc sĩ Tô Hải kể lại về họa sĩ Dương Bích Liên:
“Ðó là lần đầu ở nước Việt Nam có một văn nghệ sĩ xin ra khỏi Ðảng rồi
tự tử (hay tự xử mình) bằng cách nhịn ăn, chỉ uống rượu trong 30 ngày,
tiêu hủy toàn bộ tác phẩm còn lưu giữ, tài liệu, thư từ, bản thảo, ghi
chép... để ra đi không một lời nhắn nhủ gì cho bạn bè, hậu thế... Phải
chăng vì ông đã trót 'được' (hoặc 'bị') trao giải thưởng cao nhất của
Nhà Nước (giải thưởng Hồ Chí Minh) mà cái chết của ông phải xếp vào
loại chết bình thường?”
Nơi các trang sau, nhạc sĩ Tô Hải kể tiếp về họa sĩ Dương Bích Liên:
“...Ông, người họa sĩ Không Chịu Ðánh Mất Cái Tôi mà chọn con đường câm
lặng cho đến lúc về với hư vô! Xin lỗi hương hồn ông, may là ông không
vợ con nên tớ được thoải mái viết tất cả những gì suy nghĩ về ông mà
không sợ bị kiện ra tòa, kể cả Ban Xét Duyệt Giải Thưởng Hồ Chí Minh
nếu bây giờ mới té ngửa ra là: ông là họa sĩ duy nhất không có một tác
phẩm nào phục vụ cách mạng cả... ông xứng đáng được tôn vinh nhất trong
giới văn nghệ sĩ miền Bắc vì đã chọn con đường sống vì nghệ thuật đích
thực, là 'người đầu tiên không hài lòng với các tác phẩm, với công việc
sáng tạo của bản thân và tự kết thúc cuộc đời mình bằng cách nhịn ăn...
' (Trích Dương Bích Liên của Nguyễn Hào Hải và Trần Hậu Tuấn. NXB Mỹ
Thuật 2003) cho đến chết... 'mọi niềm tin trong ông đều đổ vỡ dần. Và
điều kinh khủng đối với ông là ông vẫn sáng suốt để chứng kiến sự đổ vỡ
từng ngày.'
... Ông sáng suốt đốt hết tài liệu, thư từ, ghi chép và còn biết dặn
lại người bạn thân nhất của ông, nhà nghiên cứu triết học Nguyễn Hào
Hải là 'có nguyện vọng muốn được ra đi trong lặng lẽ, đưa tang có lẽ
chỉ cần đặt quan tài lên một cỗ xe ngựa đơn sơ, và rời thành phố vào
sáng sớm, theo tiễn chỉ cần một đứa trẻ ăn mặc chỉnh tề... ' (Trích như
trên)
... Với tớ, Dương Bích Liên là người nghệ sĩ đích thực, đau khổ và dũng cảm duy nhất của miền Bắc Việt Nam.”
Nhạc sĩ Tô Hải giải thích rằng, “...suốt hai cuộc kháng chiến kéo dài
30 năm, tuy 'đi theo Cách Mạng,' Dương Bích Liên chẳng hề có tác phẩm
nào 'chiến đấu và sản xuất' cả, ngoài tấm Bác Hồ Qua Suối mà khi xem
thấy cứ buồn ơi là buồn: một ông già đơn độc và một con ngựa nhỏ tí
giữa bạt ngàn rừng xanh xám và một dòng suối hung dữ! Không bóng người
nào bên cạnh ông già?” (trang 518)
Nhạc sĩ Tô Hải kể, họa sĩ Dương Bích Liên được cử lên sống bên cạnh ông
Hồ ba tháng để vẽ “Bác,” nhưng Dương Bích Liên chỉ có một bản ghi chép,
không bao giờ trở thành tác phẩm. Trong kháng chiến chống Pháp, chẳng
để lại gì, và trong “cuộc chiến chống Mỹ,” Dương Bích Liên đi thực tế
dưới bom đạn cùng các họa sĩ nổi tiếng thì “khi trở về, ông chỉ có một
Chiều Biên Giới, mà theo tớ, nó buồn đến lạnh người, không một màu
sáng, trừ mấy cọng cỏ lau bị gió thổi sắp đổ ngã về phía bên kia biên
giới không một bóng người... Tác phẩm dính líu đến chiến tranh nhất lại
là 'tác phẩm có vấn đề' nhất! Ðó là Hào. Tớ đứng rất lâu trước tác phẩm
này để cố 'đọc' những gì mà tác giả muốn gửi gấm. Tớ chỉ thấy buồn và
lạnh đến rùng mình! Lần đầu tiên, tớ thấy trong tranh ông có bóng dáng
Con Người. Nhưng là những con người bất động, súng không cầm tay mà đeo
ngang lưng, chẳng ra tiến chẳng ra lùi, dường như chấp nhận số phận sẽ
được 'hào' chôn vùi, những đường hào quá sạch có góc vuông y hệt
những... quan tài!” (trang 518)
Tác phẩm “Hồi Ký Của Một Thằng Hèn” của nhạc sĩ Tô Hải là một cuốn sách
cần đọc, cần để trong tủ sách gia đình và dặn con em mình đọc, để biết
rằng đất nước của mình như thế.
Trường hợp độc giả ở Nam California. Xin mời tới tham dự buổi sinh hoạt
giới thiệu tác phẩm “Hồi Ký Của Một Thằng Hèn” của nhạc sĩ Tô Hải, từ 2
giờ đến 5 giờ chiều Thứ Bảy, 13 Tháng Sáu 2009. Tại hội trường nhật báo
Người Việt: 14772 Moran, Westminster, Nam California. Ðược biết, một số
thân nhân của tác giả sẽ có mặt trong dịp này.
Ðây là một tập hồi ký chắc chắn sẽ có ảnh hưởng lớn, không chỉ trong
văn học sử sau này, mà còn cho tất cả những người đang mơ ước được sống
tự do thực sự, dân chủ thực sự.
|
