Trân Văn, phóng viên RFA

2009-06-30

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng mới ban hành một chỉ thị, theo đó, Bộ Kế họach Đầu tư được yêu cầu hòan chỉnh dự thảo nghị định về thí điểm mô hình tập đòan kinh tế để Thủ tướng Việt Nam ban hành vào tháng tới.

AFP PHOTO

Cơ chế vận hành của các Tổng công ty Quốc doanh như PetroVietnam phản ảnh những bất cập của "nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN" mà Việt Nam đang theo đuổi.

Theo chỉ thị này, các bộ Quốc Phòng, Công Thương, Xây Dựng được yêu cầu hòan chỉnh các đề án để thành lập thêm bốn tập đòan nữa.

Chỉ thị vừa kể của Thủ tướng Việt Nam đã làm nhiều người kinh ngạc vì kinh tế Việt Nam đang đối diện với rất nhiều khó khăn, thử thách và trong những rủi ro tiềm ẩn đó, có phần trách nhiệm không nhỏ của các tập đòan kinh tế nhà nước.

Tập đoàn quốc doanh

Năm 2005, Bộ Chính trị ban hành một nghị quyết về việc thành lập  tập đòan kinh tế nhà nước để thử nghiệm mô hình này. Tuy vẫn là thử nghiệm nhưng tính đến giữa năm ngóai, Việt Nam đã có khỏang 70 tập đòan kinh tế của nhà nước.

Theo một vài chuyên gia kinh tế, mô hình tập đòan kinh tế nhà nước không mới. Mô hình này đã xuất hiện từ thế kỷ 19 tại châu Âu nhằm chống những nguy cơ do tư nhân độc quyền cung cấp các sản phẩm, dịch vụ cần thiết cho sự phát triển chung của kinh tế quốc gia. Đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường thế giới và đáp ứng những yêu cầu liên quan mật thiết đến an ninh và quốc phòng.

Nhà nước hy vọng Việt Nam sẽ có những doanh nghiệp lớn, kinh doanh hiệu quả, phát triển mạnh, trở thành những ‘quả đấm thép’ cạnh tranh với các tập đoàn nước ngoài, các công ty đa quốc gia.

Bà Phạm Chi Lan

Tuy nhiên từ thập niên 1960 tới 1980, do khoa học công nghệ phát triển và mức độ tòan cầu hóa ngày càng rộng, khả năng cạnh tranh cũng như  tính hiệu quả của các tập đòan kinh tế nhà nước giảm dần, thậm chí còn cản trở sự phát triển kinh tế, nhiều quốc gia ở châu Âu đã lọai bỏ hàng lọat tập đòan kinh tế nhà nước của họ.  

Đến nay, hình như chỉ có Việt Nam đi theo chiều ngược lại. Cuối năm 2007, trao đổi với báo chí Việt Nam về việc thành lập ồ ạt các tập đòan kinh tế, bà Phạm Chi Lan, một chuyên gia kinh tế, giải thích:  “Nhà nước hy vọng Việt Nam sẽ có những doanh nghiệp lớn, kinh doanh hiệu quả, phát triển mạnh, trở thành những ‘quả đấm thép’ cạnh tranh với các tập đoàn nước ngoài, các công ty đa quốc gia…”.

Trả lời chúng tôi, Tiến sĩ Nguyễn Vân Nam đưa ra một cách nhìn khác. Ông bảo, đó là kết quả tất nhiên khi quyết định xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và kinh tế quốc doanh vẫn phải giữ vai trò chủ đạo:  

“Có một điều phải thấy rõ rằng, nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa như Việt Nam đang cố gắng xây dựng, với những nguyên tắc và thực tế hiện có thì nó mâu thuẫn hay ít nhất là cản trở quá trình tự do hóa thị trường để tiến đến một nền kinh tế thị trường thật sự.”

Đã có tập đoàn kinh tế nhà nước nào của Việt Nam có thể cạnh tranh với bên ngòai? Bà Phạm Chi Lan xác nhận:  “Ngay cả cạnh tranh với các nước trong khu vực cũng chưa có. Dầu khí hay Điện lực có dự án đầu tư ra nước ngoài thì  chủ yếu vì đó là những nơi Việt Nam có quan hệ chính trị tốt. Còn đấu thầu giành dự án quốc tế thì chưa”.

Nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa như Việt Nam đang cố gắng xây dựng, với những nguyên tắc và thực tế hiện có thì nó mâu thuẫn hay ít nhất là cản trở quá trình tự do hóa thị trường để tiến đến một nền kinh tế thị trường thật sự.

TS Nguyễn Vân Nam

Tăng thất thóat?

Trong thực tế, các tập đòan kinh tế nhà nước - những “quả đấm thép”, hay gọi theo kiểu của ông Nguyễn Sinh Hùng, Phó Thủ tướng Việt Nam là những “ông anh cả của nền kinh tế” đã lảm được gì?

Giữa năm ngóai, Ban Ðổi mới và Phát triển doanh nghiệp của chính phủ loan báo: Đến cuối năm 2007, có 16 tập đoàn, tổng công ty nhà nước đầu tư vào lĩnh vực ngân hàng. Ngoài ra, còn 9 tập đoàn, tổng công ty đầu tư vào chứng khoán, 12 tập đoàn, tổng công ty đầu tư vào lĩnh vực tài chính, bảo hiểm. Chưa kể 13 tập đoàn, tổng công ty đầu tư vào lĩnh vực bất động sản... Tổng cộng, các tập đoàn và tổng công ty nhà nước đã đầu tư vào những lĩnh vực ngòai phạm vi trách nhiệm của mình tới 15.000 tỷ đồng.

Ít ngày sau, Bộ Tài Chính hiệu đính các số liệu vừa kể cho sát với thực tế. Theo đó, tổng vốn đầu tư ra bên ngoài của các tập đoàn và tổng công ty nhà nước lên đến 117.000 tỷ đồng. Đặc biệt, theo Bộ Tài chính, hiệu quả sử dụng vốn của các tập đoàn, tổng công ty rất tệ. Hệ số nợ ở một số “ông anh cả của nền kinh tế” gấp 42 lần vốn.

Tiến sĩ Nguyễn Quang A từng nêu thắc mắc:  “Chẳng hiểu tại sao các ngân hàng lại cho họ vay như vậy? Vì với tập quán cẩn trọng thì ngân hàng sẽ rất khó cho vay khi tỉ lệ nợ/vốn chủ sở hữu vượt hơn 3 lần. Chắc là chính phủ vay hộ, hay bảo lãnh hay lệnh cho các ngân hàng phải cho vay? Với tỉ lệ vay nợ/vốn chủ sở hữu như thế, rủi ro là kinh khủng”.

Chẳng hiểu tại sao các ngân hàng lại cho họ vay như vậy? Chắc là chính phủ vay hộ, hay bảo lãnh hay lệnh cho các ngân hàng phải cho vay? Với tỉ lệ vay nợ/vốn chủ sở hữu như thế, rủi ro là kinh khủng.

TS Nguyễn Quang A

Khi được Đài chúng tôi đề nghị bình luận về những rủi ro từ việc các tập đoàn kinh tế nhà nước thi nhau đổ vốn vào lĩnh vực tài chính, ngân hàng, Tiến sĩ Vũ Quang Việt, chuyên viên kinh tế cao cấp của Liên Hiệp Quốc, nêu một ví dụ:

“Ví dụ như tôi là một người có thể lập ra một ngân hàng thì dĩ nhiên là khi mọi người bỏ tiền vào trong ngân hàng ấy để đầu tư, tôi sẽ lấy số tiền ấy để tôi tự cho tôi vay, rồi tôi muốn làm gì thì làm. Đáng lẽ, khi cho vay, ngân hàng phải theo dõi, đánh giá rất kỹ cho con nợ vay, họ quan sát con nợ rất kỹ nhưng mà bây giờ, khi con nợ là chủ qúi ông ngân hàng thì quí ông ngân hàng phải xì tiền cho nó”.

Tình trạng tập đoàn kinh tế nhà nước thành lập thêm nhiều công ty, liên kết hoạt động trong nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác hẳn với lĩnh vực mà họ được độc quyền và phải chịu trách nhiệm chính, vẫn không giảm. Các sai phạm tài chính cũng vậy.

Tuần trước, Thanh tra  Chính phủ công bố Kết luận thanh tra việc thực hiện xây dựng 17 phòng thí nghiệm trọng điểm, trong đó có “bể thử mô hình tàu thuỷ” của Tập đoàn Công nghiệp tàu thuỷ Việt Nam (gọi tắt là Vinashin).

Theo đó, Vinashin đã dùng hết 113 tỷ đồng nhưng công trình này vẫn chưa hòan thành dù đã quá hạn ba năm. Vinashin đã mua những thiết bị không đúng với hợp đồng, hoặc không tương thích với nhau nên không sử dụng được, hoặc đã chi tiền mua nhưng khi thanh tra không thấy thiết bị, rồi không xây dựng nhưng vẫn chi tiền giám sát xây dựng – lắp đặt và vận hành thiết bị, đã vậy còn cố ý vay với lãi suất cao để chấp nhận trả khỏan chênh lệch lãi lên tới 3.100 tỉ đồng...

Kiểm tóan Nhà nước cũng vừa công bố kết quả kiểm toán ở Tập đòan Than và Khóang sản (gọi tắt là TKV). Theo đó, đa số công trình do TKV làm chủ đầu tư đều liên tục điều chỉnh quy mô, vốn đầu tư khiến công qũy mất thêm hàng trăm tỉ đồng. TKV đã chỉ định sai quy định hàng chục gói thầu, trị giá hàng trăm tỉ đồng. Rồi thay vì tập trung khai thác than và khóang sản, TKV đã dùng tới 400 tỉ để  đầu tư vào ngân hàng, chứng khoán, các quỹ đầu tư…

Nghị định về thí điểm mô hình tập đòan kinh tế mà Thủ tướng Việt Nam sẽ ký và ban hành vào tháng tới là để đáp ứng một yêu cầu mà Quốc hội đề ra từ năm 2007, để hạn chế rủi ro do các tập đòan kinh tế gây ra.

Do vậy, người ta không hiểu vì sao đi kèm với nó lại có chỉ đạo lập thêm bốn tập đòan kinh tế nhà nước nữa, dù tất cả vẫn còn đang thử nghiệm và kết quả thử nghiệm rất đáng ngại?