Cuộc sống đang thật ngột ngạt. Đến như cái thời khủng hoảng 1985, 1986
tôi cũng không có cảm giác như thế này dù điều kiện sống bây giờ không
thiếu ăn như thời đó. Có lẽ vì nhờ những món ăn tinh thần của sự cởi
trói cho báo chí vào đầu giai đoạn đổi mới. Khó khăn nhưng mọi người vẫn
còn chút hy vọng vào những thay đổi tốt đẹp hơn sắp đến. Còn bây giờ
không chỉ khủng hoảng kinh tế trầm trọng mà sự khủng hoảng niềm tin còn
ghê gớm hơn gấp bội. Mọi thứ đều như bất định, không biết sẽ về đâu,
không biết phải làm gì, sự trấn an của báo, đài, TV dường như chẳng còn
tác dụng nếu không muốn nói là ngược lại. Bên cạnh những viễn cảnh và
hứa hẹn tươi đẹp là sự u ám của những cái bóng của các thế lực thù địch,
của sự khơi dậy hận thù và chia rẽ. Chẳng tìm đâu thấy những giá trị
chân thực phản ánh đúng hơi thở của người dân để có được những giải pháp
hợp lòng dân mà vượt qua khó khăn. Ngược lại, mọi thứ dường như bị bóp
ngẹt. Thở còn khó nói gì đến mở miệng.
Tôi vừa đọc lại các bức thư con mình gửi từ trong tù.
Đây là cách để tôi duy trì chút niềm tin vào những gì còn lại giữa chốn
hồng trần xô bồ, bất định hiện nay. Nhiều lúc tôi cũng không hiểu được
Thức lấy đâu ra những nguồn nghị lực và lạc quan lớn đến như vậy, dường
như chẳng bao giờ cạn. Có lẽ nó chỉ có ở những người theo câu danh ngôn:
"Luôn luôn hy vọng, không bao giờ được tuyệt vọng. Đó là bản chất của
người có tâm hồn lớn”. Người ta bỏ tù Thức đã gần ba năm rưỡi. Từ lúc
được gặp lần đầu đến giờ chẳng khi nào tôi thấy ánh mắt Thức mất đi sự
lạc quan dù là vào những thời điểm thử thách khốc liệt nhất. Tôi được
nghe những người đã từng ở trại giam B34 kể lại rằng trước khi ra tòa sơ
thẩm, cả ngày Thức chẳng nói nhiều với ai, chỉ trầm tư suy nghĩ. Nhưng
ngay sau phiên tòa nhận được bản án 16 năm tù thì Thức cười nói suốt
ngày, hát, làm thơ, sáng tác nhạc rộn ràng. Người ta cho người vào làm
bạn tù chung phòng với Thức, được đánh cờ với nhau, và khuyên Thức nên
nhận tội xin khoan hồng tại phiên tòa phúc thẩm thì được giảm án xuống
một nữa. Nếu Thức đồng ý thì sẽ có người đủ thẩm quyền đứng ra cam kết
điều đó. Thức cười trả lời: "Hãy nói điều đó nếu ông đánh thắng được
tôi”. Nhưng Thức là một tay cờ có hạng.
Lần thăm Thức
sau phiên tòa sơ thẩm, cả nhà tôi đã phải bàn bạc mấy ngày liền để làm
sao động viên, truyền sức mạnh cho Thức vượt qua được bản án khắc
nghiệt. Nhưng kỳ thực, vị thế lại bị đảo ngược lại một cách rất tự
nhiên. Thức mới chính là người đã truyền nghị lực, niềm tin và hy vọng
để cả nhà vượt qua được nỗi đau đớn khôn cùng bởi người thân thương của
mình bị trù dập. Lúc đó Thức nói mọi người đừng bận tâm đến con số 16
năm mà hãy nhìn vào sự tiến triển theo quy luật tất yếu. "Kinh tế sẽ
khủng hoảng trầm trọng đến mức sụp đổ và phải buộc dẫn đến sự thay đổi
từ 3 đến 5 năm nữa. Lúc đó con sẽ trở về”. Xin được nhắc lại là khi đó
đang đầu tháng 02/2010, vào lúc mà báo chí đang ca ngợi thành tích đưa
nền kinh tế vượt qua khủng hoảng trong năm 2009 và tô hồng những viễn
cảnh của những năm sau đó. Thành tích này được chọn là một sự kiện hàng
đầu trong 10 sự kiện nổi bật của cả nước trong năm 2009. Nếu báo chí có
tiếng nói khách quan, phản ánh đúng thực tế cuộc sống khi ấy thì có lẽ
giờ này người dân đã không phải lãnh những hậu quả khốn cùng như bây
giờ.
Thức không chỉ nói với gia đình mà còn viết rõ những
lời cảnh báo như vậy trong đơn kháng cáo: "Ngay vào lúc này tôi vẫn
thấy những nguy cơ đó chực chờ và ngày càng nguy hiểm”. Đọc lá đơn của
Thức gia đình đầm đìa nước mắt nhưng hy vọng rằng nó sẽ giúp thay đổi
bản án. Nhưng Thức đã nói vào lần gặp gia đình trước phiên tòa phúc thẩm
rằng đừng hy vọng gì vào phiên tòa này, sẽ không có sự thay đổi nào
hết. Thức đã viết đến 50 trang A4 chỉ để tận dụng cơ hội nhằm tiếp tục
cảnh báo. Khi còn tạm giam, chỉ có lúc ấy mới có được giấy viết mà thôi.
Sau này tôi được biết không có bàn ghế gì hết, Thức phải nằm sấp xuống
nền nhà mà viết. Nhiều luật sư nói với tôi rằng chưa bao giờ họ thấy một
lá đơn kháng cáo nào như vậy. Nó phân tích những hiện trạng và chỉ ra
quy luật để cho thấy rằng chính sách kinh tế đã và đang dẫn đến ngõ cụt
và nếu không có sự điều chỉnh ngay lập tức thì không chỉ là sụp đổ kinh
tế mà còn là sự đổ vỡ toàn diện về chính trị và xã hội. Không những
vậy nó còn chỉ ra một con đường phù hợp nhất để vượt thoát được hiểm họa
đó, mà tình trạng tồi tệ nhất là đất nước sẽ bị thôn tính trở thành
phiên thuộc. Thức gọi con đường đó là Con đường Việt Nam.
Cả từ trước khi bị bắt, đã bị bắt và đã bị kết án để Thức không còn có
thể lên tiếng cảnh báo thì Thức vẫn bằng mọi cách để nói cho mọi người
biết về nguy cơ và thảm họa của đất nước cũng như con đường để khắc
phục. Nếu không đảm bảo quyền con người, mở rộng dân chủ để những hiền
tài của đất nước tham gia điều hành nhằm giải quyết những vấn đề nan
giải của quốc gia thì thảm họa nói trên không cách gì tránh được. Cuộc
chỉnh đốn Đảng đang diễn ra quyết liệt hiện nay nhằm làm trong sạch bộ
máy lãnh đạo không biết sẽ đi về đâu. Nhưng có lẽ cái mà người dân cảm
nhận được từ nó rõ rệt nhất thời gian qua chính là sự hoang mang lo lắng
và bất định. Không chỉ người nghèo bất định, đến cả những người giàu có
thành đạt cũng bất an không biết tai hoạ sẽ đổ ập xuống đầu lúc nào.
Những thông tin chính thức thì hoàn toàn thiếu vắng. Còn những tin tức
đồn đoán cho thấy sự đấu đá nội bộ lại lan truyền rộng rãi. Người dân đa
số chẳng còn biết tin vào điều gì. Trong một bối cảnh mà người dân rất
cần biết và tin vào những quyết sách đột phá để giúp họ vượt qua khó
khăn khốn đốn thì lại chỉ nhận được sự lộn xộn, lẫn lộn tùng phèo giữa
cái tốt, cái thiện và cái tà, cái xấu. Chẳng thể phân biệt nổi chính tà
nữa khi mà những cái xấu tệ hại đã rõ ràng trong thực tế lại được báo
đài chính thống nói là tốt đẹp. Còn những điều tốt cần được lắng nghe
thì lại bị đồng thanh lên án, kết tội. Sự thờ ơ là hệ quả tâm lý tất yếu
của tâm trạng hoang mang và bất định. Hầu hết con người đều không thể
làm gì khác được để tránh hậu quả đó. Nếu không chọn sự thờ ơ thì con
người sẽ bị rơi vào một trạng thái khủng hoảng tinh thần tồi tệ. Nghĩ
đến nó thì không tìm được lối thoát, không nghĩ đến thì đương nhiên sẽ
trở thành buông xuôi, phó mặc. Tốt nhất là chọn thờ ơ. Xã hội vì thế mà
trở nên vô cảm. Có rât nhiều cái không muốn thơ ơ vô cảm nhưng cũng
chẳng làm thì khác được ngoài cách phó mặc, như là tai nạn rình rập, rau
bẩn, thực phẩm độc hại, ô nhiễm, v.v... Một xã hội mất niềm tin.
Nghĩ đến đó mà tôi thấy thương con mình vô hạn. Xã hội ngoài đời
còn như thế. Trong tù người ta chà đạp nhau mà sống còn khắc nghiệt đến
như thế nào. Nhưng Thức chưa bao giờ vô cảm, chưa bao giờ thờ ơ với thế
sự, vẫn trăn trở cho vận mệnh dân tộc. Cách đây một năm, đi thăm Thức
tôi được biết Thức tiếp tục viết Con đường Việt Nam dài gần 50 trang.
Một cán bộ trại giam lúc đó nói với tôi rằng tài liệu đó không phù hợp.
Nhưng vừa rồi Lê Thăng Long đánh máy lại những trang viết đó và gửi tôi
đọc. Thật khó mà diễn tả được cảm xúc khi đọc những dòng được viết từ
trong tù mà vẫn nặng lòng với cuộc sống của người dân và tương lai đất
nước đến như vậy. Ấy vậy mà chính vì đã viết những điều tâm huyết đó nên
Thức đã bị hạn chế giấy viết. Do đó cả năm nay tôi và gia đình đã không
còn nhận được những bức thư Thức gửi về đều đặn hai lần một tháng nữa.
Cho nên tôi cứ phải đọc lại những bức thư cũ.
Đó là những
bức thư để dạy con mình lòng yêu quê hương đất nước thông qua tình yêu
từng cọng cỏ, ngọn cây, từng con sông dòng suối. Yêu quý và trân trọng
thiên nhiên đã cho mình môi trường sống. Yêu thương không chỉ ông bà,
cha mẹ, anh chị em, cô bác mà cả bạn bè, tình làng nghĩa xóm và cả những
con người không may cơ nhỡ. Dạy con cháu sống như thế nào để không phải
ích kỷ, thờ ơ và vô cảm. Dặn mọi người trong nhà hãy đừng vì sự nhiễu
nhương mà đánh mất niềm tin và buông xuôi phó mặc. Dặn con nếu được đi
du học thì xong hãy trở về mà đóng góp cho đất nước. Từ những triết lý
sống rất đơn giản nhưng chân thực đến những phương pháp tư duy để giải
quyết những vấn đề phức tạp, đến cả những kinh nghiệm quản trị chiến
lược mà nếu tổng hợp hết lại sẽ là một tài liệu rất quý giá đáng để học
hỏi. Thức là như vậy, chẳng bao giờ ngưng làm việc có ích cho dù ở bất
kỳ hoàn cảnh nào. Chẳng bao giờ thôi trăn trở vì vận mệnh dân tộc. Cuối
tháng 9 vừa rồi gặp, tôi kể Thức nghe cuộc sống bên ngoài giờ khó khăn
lắm, rất nhiều người phải sống lầm than. Đúng như những gì Thức dự
đoán. Tôi thấy Thức buồn. Thức nói rằng sẽ còn kéo dài lâu, người dân
còn khổ nhiều hơn nữa. Nhưng nếu không có được giải pháp đột phá thì
tình trạng đó cũng không thể thoát ra được. Thức nói rằng nếu tỷ giá
tiếp tục bị ghim giữ cố định như mấy năm nay thì thì sẽ không bao giờ ổn
định được nền kinh tế, lạm phát sẽ còn cao và nhiều bất ổn. Nhưng trong
tâm trạng như vậy mà Thức vẫn nhớ hôm sau (01/10) là sinh nhật bạn
mình, Lê Công Định. Tôi kể Long viết bài mừng sinh nhật Định có nhắc bài
thơ Vịnh Gia Lào. Thức vẫn thuộc và đọc bài thơ đó.
Trước khi ra về Thức dặn "Con đường sẽ còn nhiều khó khăn thách thức.
Nhưng chỉ cần giữ được ánh lửa không tắt trong giông bão thì sau đó nó
sẽ bừng sáng. Ba hãy giúp Long giữ gìn ánh lửa đó”. Và tôi đã hứa với
con mình như vậy. Tôi nguyện với lòng mình cho dù phải hy sinh đến thế
nào đi nữa tôi cũng sẽ cố làm bằng được điều đó. Vì tôi biết rằng ánh
lửa đó không chỉ là niềm tin của riêng mình.
Trần Văn Huỳnh