TS Nguyễn Bách Phúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Khoa học Công nghệ và Quản lý TP.HCM HASCON
Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam:
Từ thông tin của bộ trưởng bộ GTVN có thể tính ra:
Tỉ suất lợi nhuận hàng năm trên tổng số vốn đầu tư chỉ từ 0,87% đến 0,72%, thời gian hoàn vốn từ 114,8 đến 138 năm!
Khi tính toán đầu tư một Dự án, Nhà đầu tư quan tâm nhiều nhất, là
hiệu quả kinh tế của Dự án. Trong trường hợp Đường sắt cao tốc Bắc Nam,
không chỉ là Nhà Đầu tư, mà mọi Công dân và các cấp Lãnh đạo đất nước
đều hết sức quan tâm.
Chúng tôi rất ngạc nhiên khi đọc "Báo cáo đầu tư xây dựng” của Tổng
Công ty đường sắt Việt Nam, dài 33 trang, chỉ nói vắn tắt không đầy 2
trang về hiệu quả kinh tế - xã hội của Dự án, nhất là phần hiệu quả
kinh tế chỉ có mấy dòng kết luận sơ sài và không có một chút thuyết
minh nào. Tương tự, trong "Tờ trình của Chính phủ trình Quốc hội” do Bộ
trưởng GTVT Hồ Nghĩa Dũng, thay mặt Chính phủ, thừa ủy quyền Thủ tướng
ký, phần thuyết minh hiệu quả kinh tế của Dự án còn sơ sài hơn nữa.
Ngày 17 tháng 4 năm 2010, Bộ trưởng GTVT Hồ Nghĩa Dũng báo cáo TVQH,
Tổng vốn đầu tư toàn Dự án là 55,853 tỷ USD, trong đó phần vốn đầu tư
cho Thiết bị là 9,587 tỷ USD. Khi trả lời câu hỏi về hiệu quả kinh tế
của Dự án, ông Bộ trưởng nói đại ý: Vốn đầu tư cho Phần xây dựng công
trình sẽ do Chính phủ chịu, không phải thu hồi, Nhà đầu tư chỉ đầu tư
Phần thiết bị và tổ chức kinh doanh vận hành, nên chỉ dự kiến thu hồi
vốn thiết bị, và Thời gian thu hồi vốn thiết bị nhanh nhất là từ 10 đến
12 năm. Trong "Báo cáo đầu tư xây dựng” và trong "Tờ trình của Chính
phủ trình Quốc hội” cũng viết Thời gian thu hồi vốn thiết bị nhanh nhất
là từ 10 đến 12 năm.
Từ văn bản cũng như từ câu trả lời của ông Bộ trưởng, tức là từ
chính nguồn thông tin của chính ông Bộ trưởng, chúng tôi xin đưa ra một
vài phân tích, để thấy rõ thực chất hiệu quả kinh tế của Dự án này.
Căn cứ vào Thời gian thu hồi vốn đầu tư, có thể tính được Lợi nhuận
hàng năm của Dự án. Sẽ tính cho 2 trường hợp 10 năm và 12 năm của ông
Bộ trưởng.
Với Thời gian thu hồi vốn đầu tư Thiết bị là 10 năm, thì Lợi nhuận
hàng năm của toàn Dự án sẽ là 9,587 tỷ USD/10 năm = 0,958 tỷ USD/năm,
Tương tự, với Thời gian thu hồi vốn đầu tư Thiết bị là 12 năm, thì
Lợi nhuận hàng năm của toàn Dự án sẽ là 9,587 tỷ USD/12 năm = 0,797 tỷ
USD/năm.
Có thể tính Tỷ suất lợi nhuận hàng năm trên Tổng vốn đầu tư bằng cách lấy Tổng đầu tư chia cho Lợi nhuận hàng năm.
Vấn đề ở đây là: Tổng vốn đầu tư của toàn Dự án có phải là 55,853 tỷ
USD hay không? Câu trả lời phụ thuộc rất nhiều yếu tố, nhưng ở đây
chúng tôi chỉ xét một yếu tố rất đơn giản và rất rõ ràng: Tuổi thọ của
công trình xây dựng và Tuổi thọ của thiết bị.
"Báo cáo đầu tư” và "Tờ trình” không nói rõ Tuổi thọ của công trình
xây dựng này là bao nhiêu năm. Nhưng chúng ta có thể ước tính tối đa là
100 năm. Điều này có thể minh chứng một cách trực quan. Ví dụ cầu Long
Biên khánh thành năm 1904, đến nay hơn 100 tuổi vẫn còn làm việc, tuy
không còn giữ được vai trò ban đầu của mình nữa, hoặc như đường sắt
Xuyên Việt khánh thành năm 1939, đến nay đã được 71 tuổi, vẫn là tuyến
đường sắt trụ cột của Việt Nam.
"Báo cáo đầu tư” và "Tờ trình” cũng không nói rõ Tuổi thọ của Thiết
bị là bao nhiêu năm. Tuổi thọ của Thiết bị trong ngành GTVT hiện nay là
khoảng 10 đến 15 năm. Điều này cũng có thể thấy một cách trực quan, ví
dụ một chiếc Ô tô "xịn” chỉ mới 10 tuổi đã trở thành "đồ cổ” lỗi thời
lỗi mốt. Đặc biệt, các thiết bị điện tử tin học tự động hóa, chỉ 4, 5
năm hoặc vài ba năm đã buộc phải thay thế, vì không còn đáp ứng được
những tiến bộ vũ bão của công nghệ. Trường hợp các thiết bị của đường
sắt cao tốc, là loại thiết bị hiện đại, chắc chắn sử dựng nhiều công
nghệ cao và trình độ tự động hóa rất cao, chúng ta khó xác định được
chính xác tuổi thọ, nhưng ở đây có thể tạm tính với con số hết sức lạc
quan là 15 năm.
Như vậy, vốn đầu tư cho thiết bị 9,583 tỷ USD chỉ có giá trị trong
15 năm. Sau 15 năm Chủ đầu tư lại phải sắm mới. Cứ tạm cho rằng, sau
mỗi 15 năm, giá thiết bị không thay đổi, nghĩa là sau mỗi 15 năm chúng
ta lại buộc phải bỏ ra 9,583 tỷ USD để sắm mới. Nếu không sắm mới thì
Công trình Đường sắt cao tốc chỉ còn bỏ hoang.
Với tuổi thọ của công trình là 100 năm, số lần mua sắm thiết bị sẽ
là 100/15 lần. Số lần mua sắm thiết bị sau lần sắm đầu tiên là (100/15
-1) lần. Tổng số tiền mua sắm thiết bị về sau, sau 15 năm đầu tiên, là:
(100/15 – 1) x 9,583 tỷ USD = 54,304 tỷ USD.
Tóm lại, để Dự án vận hành trong suốt tuổi thọ, thì Tổng vốn đầu tư sẽ là:
55,853 tỷ USD + 54,304 tỷ USD = 110,157 tỷ USD.
Có thể tính được Tỷ suất lợi nhuận hàng năm trên Tổng vốn đầu tư trong 2 trường hợp của Ông Bộ trưởng:
- Với Lợi nhuận hàng năm của toàn Dự án là 0,958 tỷ USD/năm, Tỷ suất
lợi nhuận hàng năm trên Tổng vốn đầu tư sẽ là: (0,958 tỷ USD/năm)/
110,157 tỷ USD = 0,87%
- Với Lợi nhuận hàng năm của toàn Dự án là 0,797 tỷ USD/năm, Tỷ suất
lợi nhuận hàng năm trên Tổng vốn đầu tư sẽ là: (0,797 tỷ USD/năm)/
110,157 tỷ USD = 0,72%
Cũng có thể tính được Thời gian thu hồi Vốn Đầu tư của Dự án:
- Với Lợi nhuận hàng năm của toàn Dự án là 0,958 tỷ USD/năm, Thời
gian thu hồi Vốn Đầu tư của Dự án sẽ là: 110,157 tỷ USD/(0,958 tỷ
USD/năm) = 114,8 năm
- Với Lợi nhuận hàng năm của toàn Dự án là 0,797 tỷ USD/năm, Thời
gian thu hồi Vốn Đầu tư của Dự án sẽ là: 110,157 tỷ USD/(0,797 tỷ
USD/năm) = 138 năm
Chúng tôi thấy những con số này rất ấn tượng, và đáng suy nghĩ.
Chúng phản ánh rất rõ ràng và rất khách quan hiệu quả kinh tế của Dự án.
Xin lưu ý rằng trong điều kiện không có những thông tin đầy đủ và
chi tiết về Dự án, những tính toán trên đây chỉ dựa trên những nguyên
tắc cơ bản, cho nên độ chính xác của tính toán ở mức vừa phải, có thể
chấp nhận được. Còn nếu có đầy đủ thông tin về Dự án, để có thể tính
toán chính xác hơn, chúng tôi nghĩ rằng kết quả tính toán sẽ còn ấn
tượng hơn và đáng suy nghĩ hơn!