I. Nhìn Lui:
Cuối thế kỷ 15 khi kỹ nghệ in ấn
được phát minh thì không riêng gì các quốc vương triều Tudor ở Anh mà cả
chế độ giáo hoàng La Mã cũng nhận ra rằng báo chí có khả năng trở thành
vũ khí nguy hiểm, có thể làm suy giảm quyền lực và ảnh hưởng tiêu cực
đến cơ chế độc quyền lãnh đạo. Đến thế kỷ 16 thì luật đầu tiên về "tội phỉ báng trên báo chí”
đã được ban hành song song với những điều khoản về giấy phép in ấn,
luật bản quyền v.v... nhằm ngăn chận và vô hiệu hóa phần nào những ảnh
hưởng của báo chí khả dĩ làm lung lay quyền lực của cơ chế độc tài phong
kiến. Nguyên văn của điều luật đầu tiên của Anh quốc đã ghi thẳng thừng
rằng, bất kỳ báo chí hay dưới hình thức ngôn luận công khai nào, những
dữ kiện, tin tức có khả năng "xúi giục nổi loạn, mưu phản không chỉ
là sự xúc phạm đến Thượng Đế mà còn là sự khuyến khích nhằm bất tuân
phục các hoàng tộc và quốc vương”. Cũng trong mục tiêu "bưng bít
thông tin” (thường thấy ở các chế độ độc tài), năm 1632 các báo chí
ngoại quốc bị cấm không được phát hành ở Anh quốc với lý do "không thích hợp với quan điểm công chúng và đáng để nghị luận”. (Déja-vu/ nghe thấy hơi quen) !!!
II. Nhìn Tới:
Nền tảng sơ khởi của truyền thông
chính trị hiện đại có thể nói khởi thuỷ bắt đầu từ cuộc tranh đấu giữa
chế độ quân chủ và thể chế nghị viện ở thế kỷ 17, đưa đến cuộc nội chiến
ở Anh với kết qủa là những cải cách tiến bộ hướng dần đến việc hình
thành chế độ dân chủ. Trên tổng thể, một chính quyền dân chủ lý tưởng là
khi người dân được cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác để có những
chọn lựa bầu phiếu sáng suốt, thuần lý, dựa trên dữ kiện, giữa những ứng
cử viên tranh cử. Tuy nhiên, trong thực tế, quần chúng bỏ phiếu chọn
người đại diện cho họ vì nhiều lý do, (đấy cũng là quyền tự do của họ)
và không phải lúc nào cũng là những chọn lựa dựa trên sự hiểu biết hay
lý trí. Đây là yếu tố khiến vai trò của truyền thông trở nên quan trọng
trong sinh hoạt chính trị dân chủ. Những người làm truyền thông tìm
hiểu, săn tin, cung cấp dữ kiện chính xác để quần chúng có thể dựa vào
những thông tin ấy hầu chọn lựa giữa những ứng cử viên đa dạng và giữa
những đảng phái đối lập đa nguyên.
Trong một xã hội dân chủ đích
thực, giới truyền thông cố gắng giữ đặc tính khách quan, trung lập,
không thiên lệch, hoạt động độc lập và không lệ thuộc đảng phái, mặc dù
họ vẫn được quyền có tư kiến chính trị. Cũng như bao người dân khác
trong xã hội, giới phóng viên, nhà báo cũng có quyền tham gia, trở thành
đảng viên của các đảng chính trị, nhưng khi làm sứ mạng thông tin về
tình hình thực tế chính trị, họ không được che giấu hay cố ý tạo ấn
tượng sai lạc rằng những thông tin, nhận định của họ là vô tư, khách
quan, và họ cũng không được quyền cố ý loại trừ hay gạt ra ngoài những
quan điểm chính trị trái ngược, bất đồng với họ của quần chúng. Do đó, ở
những xã hội dân chủ, thường thấy tổng biên tập của một tờ báo hay cơ
quan truyền thông đứng đắn đều cho đăng những lá thư phản hồi gửi đến
toà soạn, những phản biện nhận được từ độc giả hay của những tác giả có
quan điểm đối nghịch về cùng một vấn đề nhằm rộng đường dư luận. Trong
một nước, nếu ngành truyền thông được quyền độc lập trong việc thông
tin, cung cấp dữ kiện chính xác và chọn lọc, mang sự thật đến cho quần
chúng, phân tích những sự kiện thời sự quan trọng có tầm ảnh hưởng trực
tiếp đến đời sống người dân, thì sự đóng góp của giới truyền thông có
thể khẳng định là tối quan trọng, góp phần phát triển tập thể quần chúng
giác ngộ, tỉnh thức có khả năng tham gia đầy ý nghĩa cho sự nghiệp phát
triển xã hội và đất nước.
Một sứ mệnh hữu cơ khác của
truyền thông là vai trò kiểm tra, xem xét các thành phần nắm quyền lực
trong xã hội. Những thành phần này có thể là những người lãnh đạo đang
cầm quyền, một công ty kinh doanh hay bất kỳ một thực thể nào có tầm ảnh
hưởng lớn đến xã hội. Ở những nước dân chủ phương tây, vai trò này của
các phóng viên, báo giới được gọi là "watchdog”, và đây cũng là một
trong những "đệ tứ quyền” của giới truyền thông. Nhằm ngăn chận sự lạm
dụng quyền lực của giới cầm quyền như kinh nghiệm đã cho thấy trong thời
kỳ phong kiến, giới truyền thông có trách nhiệm giám sát việc sử dụng
quyền lực của các cấp lãnh đạo. Liệu chính phủ có khả năng cầm quyền
chăng? có hữu hiệu chăng? có thành thật chăng? Liệu các cấp lãnh đạo có
chu toàn những trách nhiệm mà quần chúng đã giao phó cho họ khi bầu họ
vào quốc hội chăng? Liệu các dự án phát triển, các chính sách ban hành
đã được dựa trên những dữ kiện chính xác chưa, những suy xét có cơ sở và
nhằm phục vụ cho lợi ích chung của đất nước không? hay nhằm mưu đồ thủ
lợi cho một thiểu số quyền lực nào? Trong vai trò "watchdog” này, giới
truyền thông hoạt động độc lập nhằm giám thị và quan sát các hành vi,
việc làm của các nhà lãnh đạo thay cho người dân và với sự cho phép của
người dân. Ở vị trí này, giới truyền thông là "trung gian” giữa giai cấp
lãnh đạo và quần chúng, và có sứ mệnh đảm bảo cho tiếng nói của quần
chúng được phản ảnh đến tai những người cầm quyền.
III. Nhìn Quanh:
Sự khác biệt giữa truyền thông
trong một nước tự do dân chủ và ở một chế độ độc tài là một bên hoạt
động độc lập, nhằm giúp giám sát, đảm bảo nhà cầm quyền phải chịu trách
nhiệm về những quyết định của họ trước quần chúng, và một bên là công cụ
tuyên truyền với vai trò gieo rắc những "ảo tưởng cần thiết” cho quần
chúng, theo đúng mệnh lệnh và chủ trương của cấp lãnh đạo toàn quyền cai
trị.
Dĩ nhiên, khi nói như thế không
có nghĩa rằng truyền thông ở các quốc gia văn minh, dân chủ hiện nay ở
phương Tây là hoàn hảo. Đã và vẫn đang có những chỉ trích về vai trò của
truyền thông tại Hoa Kỳ hay Anh quốc trong việc "lèo lái dư luận” như
trong cuộc chiến Iraq, trong cuộc xung đột giữa Israel và Palestine
(giới truyền thông đã đi tin "thiên vị" cho Palestine), và trong vụ ký
giả Andrew Gilligan năm 2003 đã vu cáo Thủ Tướng Anh, Tony Blair, và nội
các của ông tội lừa mị dân chúng về khả năng vũ khí của Irag để dân
chúng Anh ủng hộ quyết định của chính phủ trong việc tấn công và thanh
trừng đồ tể Saddam Hussein v.v và v.v... Dù rằng truyền thông ở các quốc
gia tự do dân chủ vẫn còn vô vàn khuyết điểm nhưng có thể nói rằng,
nhiệm vụ hàng đầu của họ vẫn là nhằm thông tin về những vấn đề có ảnh
hưởng quan trọng đến đời sống người dân, truyền bá, cổ vũ và tạo điều
kiện cho quần chúng suy gẫm, tranh luận, và hành động trên những vấn đề
chính trị, xã hội và kinh tế của nước họ. Và cơ chế dân chủ của những
quốc gia này sẵn sàng bảo vệ những tiếng nói đối lập không bị trù dập,
qua đó người dân có thể tìm hiểu được sự thật. Các cơ quan điều tra độc
lập với chính phủ cũng dựa vào những lời lên tiếng này mà có thể truy tố
đưa ra trước pháp luật những viên chức chính phủ từ dưới lên trên đã vi
phạm trong việc ngụy tạo tin tức...
VI. Nhìn Mình:
Nhìn lui, nhìn tới, nhìn quanh
thì cũng phải đến lúc ngẩng đầu nhìn lên. Trong một lá thư năm 1787, cố
tổng thống thứ ba của Hoa Kỳ, Thomas Jefferson, viết gửi cho vị dân biểu
vùng Virginia: "nền tảng của chính phủ chúng ta là ý kiến của quần
chúng, mục tiêu tiên quyết phải là bảo vệ quyền tự do báo chí; và nếu
tôi có được quyền quyết định để chúng ta nên có một chính phủ không có
báo chí hay có báo chí mà không có chính phủ, tôi sẽ không do dự một
chút nào để chọn điều sau”. Đối với vị cố tổng thống là tác giả của
Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoa Kỳ, báo chí cần được bảo vệ vì mục tiêu
của báo chí là phản ảnh và đại diện cho tiếng nói của quần chúng, và
tiếng nói của quần chúng là quan trọng cho nền dân chủ. Thêm vào đó, báo
chí còn có thể đẩy mạnh cho tính toàn bộ của quần chúng, nếu báo chí
truyền bá tất cả mọi ý kiến của nhiều thành phần khác nhau; điều này
tương tự như mỗi một người dân có tiếng nói chính trị bình đẳng trong
một thể chế dân chủ.
Tóm lại, vai trò của truyền thông
không chỉ nhằm cung cấp cho quần chúng những dữ kiện được yêu cầu hầu
có những quyết định sáng suốt mà còn đáp ứng vai trò kiểm sát viên, kềm
hãm bớt quyền lực của chính phủ, kiểm lại những gì đã được chính phủ
công bố và tạo điều kiện cho sự thông tin giữa người dân với nhau. Nhờ
có báo chí truyền thông, người dân có diễn đàn đối thoại cùng nhau và để
công khai tranh luận những vấn đề quan tâm chung và góp phần định lấy
con đường mà dân chúng muốn xã hội theo đuổi.
Chính vì vai trò quan trọng kể
trên của truyền thông trong tiến trình dân chủ mà ở những nước độc tài
độc đảng như Việt Nam, Cuba, Trung Quốc…, truyền thông vẫn phải là công
cụ được kềm tỏa tối đa như dưới thời phong kiến của thế kỷ 15 với mục
đích bưng bít thông tin nhằm kiểm soát xã hội. Nhiệm vụ hàng đầu của
giới truyền thông chính quy là phục vụ lãnh đạo, thông tin một chiều để
rộng một đường… hẹp theo đúng chính sách nhà nước, hoạt động lệ thuộc
hoàn toàn vào sự chỉ đạo xuyên suốt của đảng. Sự thật của mọi vấn đề hệ
trọng đến đời sống người dân bị bưng bít, thực tại bị dấu nhẹm và tương
lai đất nước chỉ do một thiểu số lãnh đạo toàn quyền định đoạt. Mọi
tiếng nói phản biện từ quần chúng đều bị xem là phản động và không báo,
đài nào được tiếp tay thông tin. Khi diễn đàn công luận và tiếng nói của
người dân bị tước đoạt thì liệu chúng ta có thể làm gì?
Năm 2010, Danlambao
ra đời, tiếp nối sứ mạng của freelecongdinh.wordpress.com đã bị phá
hoại. Trải qua gần hai năm nỗ lực hoạt động, sau hàng chục lần bị tấn
công tin tặc, những cuộc đánh phá quy chụp, và gần đây nhất là đợt kiểm
duyệt chặn tường lửa gắt gao... Chúng ta - Dân Làm Báo vẫn tồn tại và
tiếp tục phát triển.
Báo chí Lề Đảng đại diện cho cái
nhìn "đồng phục” của các cấp lãnh đạo, truyền bá những tin tức "đồng bộ”
theo lệnh cấp trên, xem quần chúng như độc giả vô tri và không cho phép
tiếng nói độc lập, phản biện, được cơ hội cất tiếng. Dân Làm Báo sẽ
cùng các trang mạng Lề Dân trám vào khoảng trống thiếu sót cơ bản của
rào cản truyền thông Lề Đảng, cung cấp thông tin và quan điểm đa chiều
của mọi thành phần nhân dân, tạo diễn đàn để chính dân "độc giả” chúng
ta tự làm tin, tự thông tin, tự đại diện cho cái nhìn, quan điểm của
chính mình, tự cất tiếng nói về những vấn đề chúng ta quan tâm trong đời
sống. Là độc giả và cũng là biên tập viên quần chúng, chúng ta không
tiếp tục cho phép ý kiến và suy nghĩ của chính mình bị "gạn lọc”, "bóp
méo”, "thay thế”, "nhỏ giọt” hay "chận đứng” bởi những "cái loa”, "cái
phễu”, "cái lưới”, và "cái lưỡi” của đảng.
Dân Làm Báo hãnh diện được cùng
các bạn bloggers dầy dạn kinh nghiệm đi trước, cung cấp diễn đàn cho
những tiếng nói chính thống của những người dân làm chủ đất nước được
cất cao nguyện vọng. Dân Làm Báo xin đến với các bạn trong niềm hy vọng
tạo cơ hội cho mỗi chúng ta, những người dân "bình thường”, "tầm thường”
nhưng là đa số trên đất nước này, phản ánh suy nghĩ của chính mình.
Năm 1800, trong cuộc xung đột gay go của đảng Cộng Hoà ở Mỹ, Thomas Jefferson đã viết trong một lá thư riêng: "Tôi
đã thề trước án thờ Thượng Đế: một thái độ thù địch vĩnh viễn chống lại
mọi hình thức chuyên chế, bạo ngược nào đối với tư tưởng con người
!!!”.
Năm 2010, 2011, 2012, trước sự
bắt bớ bloggers, giam cầm ký giả, chặn tường lửa và phá hoại các trang
mạng…, vang lên tiếng hô xung trận của Dân Làm Báo - Những Nhà Báo Công
Dân: "Mỗi người chúng ta là một chiến sỹ thông tin!!!”
