Nam Nguyên, phóng viên RFA

2012-11-19

Khu vực thủy điện Sông Tranh 2 ở Bắc Trà My tỉnh Quảng Nam sẽ tiếp tục động đất khó lường. Người dân trong vùng phải gánh chịu tai ương động đất kích thích đầy hiểm nguy.

dddn.com photo

Đập thủy điện Sông Tranh-2

Hàng trăm trận đống đất

Trong vòng gần 300 năm từ 1715 tới 2010 trước khi Thủy điện Sông Tranh 2 bắt đầu tích nước, khu vực Bắc Trà My tỉnh Quảng Nam chỉ xảy ra vỏn vẹn 8 trận động đất.

Theo số liệu chính thức trận động đất cường độ lớn nhất đo được 4,8 độ richter xảy ra vào ngày 25/7/1957.

Từ lúc hồ chứa thủy điện Sông tranh với dung tích thiết kế 730 triệu mét khối bắt đầu tích nước từ cuối năm 2010 tới nay, thực tế đã có bao nhiêu trận động đất mà các nhà khoa học gọi là động đất kích thích. TS Lê huy Minh, Phó Viện trưởng Viện Vật lý Địa cầu cho biết:

"Những trận động đất mà chúng tôi ghi nhận từ 2.0 độ richter trở lên tôi nghĩ rằng phải đến hàng trăm trận. Còn thực tế những trận nhỏ hơn 2.0 hoặc nhỏ nữa thì rất là nhiều.”

Trận động đất lớn nhất gần đây xảy ra vào chiều ngày 15/11 được công bố là mạnh 4,7 độ richter. Rung chấn làm nứt nhà điều hành được xây dựng chắc chắn trên đỉnh đập. Nhà ở, trường học, công trình công cộng khác ở Bắc Trà My vốn đã bị nứt tường, sụt móng, nay đã tiến tới chỗ rơi mái.

Đập Thủy điện Sông Tranh 2 ở huyện Trà My, tỉnh Quảng Nam. File photo.

Nhưng điều quan trọng hơn cả là sự hoảng sợ thường xuyên của 48.000 người dân ở hạ du trong đó có Bắc Trà My, Tiên Phước, Hiệp Đức... Những khu vực ảnh hưởng trực tiếp nếu vỡ đập sông Tranh 2.

Một sai lầm lớn?

Trận động đất 4,7 độ richter đã làm nóng diễn đàn Quốc hội ngày 16/11, các đại diện của tỉnh Quảng Nam đã cắt ngang buổi thảo luận tu chính Hiến pháp, để dóng tiếng chuông cảnh báo với những lời lẽ hết sức gay gắt chưa từng có.

Phó trưởng đoàn Đại biểu Quảng Nam Trần Xuân Vinh nói rằng lòng dân đã bất an, lại càng bất an hơn với tình trạng động đất liên tục và ngày một mạnh hơn ở Sông Tranh 2:

"Nhân dân tin tưởng rằng Đảng, Nhà nước và Đại biểu Quốc Hội sẽ không vì mục tiêu phát triển kinh tế với số vốn đã đầu tư cho thủy điện Sông Tranh 2 mà quên đi quyền được sống đã được Hiến pháp đề cập, đó là tính mạng của hàng vạn người dân sẽ không còn quyền được sống và quyền mưu cầu hạnh phúc nếu sự cố vỡ đập Sông Tranh 2 xảy ra.

Đây không chỉ là nỗi lo, là trách nhiệm, là trăn trở của  Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân tỉnh Quảng Nam cũng như các tỉnh và thành phố khu vực miền Trung mà còn là trách nhiệm, là đạo đức của Đảng và cả Hệ thống Chính trị của chúng ta.”

Khu vực Bắc Trà My nằm trên các đới đứt gãy có thể xảy ra động đất. Nhưng có vẻ, những trận động đất hiếm hoi trong vòng 300 năm và dự báo động đất cực đại không quá 5,5 độ richter, làm cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam quyết định xây dựng công trình thủy điện Sông Tranh 2.

San lấp các hố sụt lún bên dưới chân đập thủy điện Sông Tranh 2 chiều 6/9/2012. Photo courtesy of docbao24h.

TS Lê Huy Minh nhìn nhận diễn biến động đất kích thích ở khu vực thủy điện Sông Tranh là hết sức phức tạp mà giới khoa học chưa có kinh nghiệm về vấn đề động đất kích thích. Ông nói:

"Động đất kích thích dồn dập lại có cường độ lớn như thế thì Thủy điện Sông Tranh 2 là nơi đầu tiên ở Việt Nam phải gánh chịu. Thực tế nếu như mà lường trước được động đất kích thích ở Sông Tranh như thế này thì tôi nghĩ rằng không nên xây dựng thủy điện ở khu vực này làm gì.

Vì cái lợi của thủy điện mang lại là có điện nhưng lại mang điều bất an tới cho nhân dân nếu mà lường trước được thì chả ai cho xây dựng đập thủy điện ở đây.”

Yếu tố an dân?

Một ngày sau trận động đất 15/11, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng đến Thủy điện Sông Tranh 2 để xem xét thực tế. Ông Dũng đưa ra một phát biều mang tính trấn an khi nói rằng, có thể vĩnh viễn không cho tích nước thủy điện Sông Tranh 2.

Nhưng ông Bộ trưởng không đề cập tới sự kiện Sông Tranh 2 được thiết kế sai lầm, không có cửa xả đáy và dù ở mực nước chết cao trình 140 mét, trong lòng hồ chứa vẫn có tích nước tự nhiên khoảng 240 triệu mét khối.

Thực tế chứng minh động đất đã lên đến cao điểm về tần suất và cường độ từ hơn 1 năm qua, dù thủy điện Sông Tranh 2 ngừng tích nước để sửa chữa thân đập và mới hoàn thành hồi tháng 10.

Hơn nữa, ngừng tích nước vĩnh viễn công trình này vẫn không an toàn đặc biệt trong mùa mưa lũ sắp vào cao điểm tháng 12 cuối năm, nước trong hồ chứa có thể gia tăng đến mức độ nào là điều chưa thể biết trước.

GS Vũ Trọng Hồng, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam từ Hà nội nhận định rằng, khi mực nước ở cao trình 140 mét có đường ống nhà máy thủy điện, nhưng mà nó chỉ xả qua đường ống ấy thôi, nếu như lũ lớn quá mà không kịp qua đường ống thì nước tiếp tục dâng cao càng kích thích động đất. GS Vũ Trọng Hồng nhấn mạnh:

"Theo tôi lúc này điều quan trọng là phải chuẩn bị phương án cho người dân nếu như đập có sự cố. Câu hỏi nếu lũ lớn về thì sao, thiên tai thì chúng ta khó thể lường trước được nó lớn nó nhanh như thế nào được, theo tôi biết nếu nó quá nhanh thì rất  nguy hiểm cho công trình.

Vì thế hiện nay có ý kiến là nên xem xét lại việc phải làm cống xả đáy, đó là điều các nhà khoa học đặt ra.”

Tình hình nguy hiểm ở Thủy điện Sông Tranh 2 đã lên đến đỉnh điểm sức chịu đựng của người dân và chính quyền địa phương. Lần đầu tiên vấn đề đập bỏ công trình nhức nhối này được đặt ra và được nhiều người tán đồng.

Đại biểu Lê Bộ Lĩnh, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phát biểu tại Quốc hội ngày 16/11 nói rằng, cần phải nghĩ tới phương án phá bỏ đập thủy điện Sông Tranh 2, chịu mất trắng 5.100 tỷ đồng hoặc phải di dời 48.000 người dân ở hạ lưu.

Nhưng theo vị đại biểu này việc di dời toàn bộ khu vực là không khả thi vì cần diện tích tái định cư lớn, kinh phí sẽ rất lớn.