2009-01-27

Năm hết Tết đến cũng là lúc để mọi người điểm lại tình hình của năm cũ để hướng tới những cải thiện trong năm mới. Dịp này, mời quý vị cùng Trà Mi nhìn lại những điểm đáng chú ý của nền luật pháp Việt Nam trong năm Mậu Tý 2008, qua cuộc hội luận với hai chuyên gia lão thành là luật sư Trần Lâm ở Hải Phòng và luật sư Trần Thanh Hiệp từ Pháp.

Photo: RFA

Luật sư Trần Thanh Hiệp

Luật sư Lâm là người có kinh nghiệm lâu năm trong ngành luật pháp trong nước qua nhiều vai trò khác nhau từ Chánh án toà án nhân dân tối cao đến luật sư. Còn luật sư Hiệp, mấy mươi năm hành nghề luật sư trong và ngoài nước tại Toà Thượng thẩm Sài Gòn và Pháp, là người thường xuyên theo dõi và có nhiều bài viết về tình hình luật pháp Việt Nam.

Trước tiên, luật sư Lâm nhận xét chung về bức tranh toàn cảnh của nền luật pháp Việt Nam trong năm qua:

Toàn bộ công cụ pháp lý nhằm đàn áp dân chúng để duy trì một bộ máy cai trị tiếm quyền. Tiếm quyền là vì chính quyền hiện thời không được dân chúng tuyển chọn chính thức, mà là một chính quyền tự phong bằng những cuộc bầu cử chuyên chế, “đảng cử dân bầu”.

Luật sư Trần Thanh Hiệp

Luật sư Trần Lâm: Nếu nhìn toàn cảnh thì thấy rằng năm 2008 tình hình kém đi một chút. Nói vậy không có nghĩa là những năm trước tốt rồi đến năm 2008 tình hình xấu đi. Không phải. Tình hình cũng vẫn thế thôi, nhưng cái mức độ xấu đi của năm rồi rõ hơn thêm một chút.

Một nền luật pháp lạm quyền.

Trà Mi: Đó là nhận xét chung của luật sư Trần Lâm. Chúng tôi sẽ hỏi thăm ông thêm chi tiết sau khi đựơc nghe ý kíên của luật sư Trần Thanh Hiệp.

Luật sư Trần Thanh Hiệp: Đúng như là luật sư Trần Lâm vừa mới nêu lên. Nếu mà muốn có một nhận định tổng quát trên cơ sở những quy phạm về pháp trị, về luật nhân quyền thì tôi thấy rằng nền luật pháp Việt Nam có 4 đặc tính. Thứ nhất, đó là toàn bộ công cụ pháp lý nhằm đàn áp dân chúng để duy trì một bộ máy cai trị tiếm quyền.

Tiếm quyền là vì chính quyền hiện thời không được dân chúng tuyển chọn chính thức, mà là một chính quyền tự phong bằng những cuộc bầu cử chuyên chế, “đảng cử dân bầu”. Thứ hai, vì có sự tiếm quyền nên toàn bộ luật pháp ấy là phi chính thống, các quy phạm pháp lý không tạo đựơc sự tự phục, tự nguyện của dân chúng, mà phải dùng bạo lực thông qua bộ máy kèm kẹp gồm công an, toà án, nhà tù của nhà nước để áp dụng.

Thứ ba, vì là một nền luật pháp chỉ nhằm phục vụ quyền lợi của tập đoàn cầm quyền nên đã chà đạp lên quyền lợi của đại đa số dân chúng. Thứ tư, khi đã tiếm quyền thì nhất định phải lạm quyền. Cho nên đó là một nền luật pháp lạm quyền.

Trà Mi: Thưa ông vừa đưa ra nhận xét về những đặc tính của nền luật pháp Việt Nam. Thế nhưng chủ đề hôm nay tập trung vào những nét đáng chú ý của luật pháp Việt Nam trong năm 2008 mà thôi. Trở lại với chủ đề chính này, thưa luật sư Lâm, trong ánh mắt của người có nhiều trăn trở và mong muốn đóng góp cho nền luật pháp Việt Nam, ông nhìn thấy những vụ việc nào liên quan đến luật pháp đáng chú ý nhất trong năm? Vì sao những sự việc này lại nổi bật? Chúng có ý nghĩa như thế nào và nói lên những gì, thưa ông?

Luật sư Trần Lâm: Năm 2008 bỏ tù cả công an và nhà báo, đuổi một lô những nhà báo tíên bộ. Đấy là một điểm khác và mạnh hơn trước. Thứ hai, hiện nay tình trạng tội phạm tăng hơn những năm trước, chống đối chính quyền nhiều hơn.

Tức là tiêu cực xã hội làm cho vai trò của luật pháp bị lu mờ đi như thế. Thứ ba, có một biểu hiện là muốn cải cách tư pháp, nhưng thực tế không làm nổi. Bởi vì bản thân pháp trị của ta, như ông Hiệp nói, là toàn trị, là của 1 đảng thôi, trong khi pháp luật mà chúng ta du nhập vào là kiểu của chế độ đa đảng, dân chủ của Châu Âu.

Có một biểu hiện là muốn cải cách tư pháp, nhưng thực tế không làm nổi. Bởi vì bản thân pháp trị của ta, như ông Hiệp nói, là toàn trị, là của 1 đảng thôi, trong khi pháp luật mà chúng ta du nhập vào là kiểu của chế độ đa đảng, dân chủ của Châu Âu.

Luật sư Trần Lâm

Cái chế độ của Châu Âu và cái toàn trị của ta có ăn ý với nhau đâu?! Vậy làm sao mà mình cải tiến được tư pháp. Nếu cải tiến tư pháp thì tư pháp phải độc lập, tam quyền phải phân lập. Mình mà cải tiến theo đó thì lại trái với cái chuyên chính, độc tài. Cho nên cứ lúng túng, giữa hình thức và nội dung không bao giờ hoà nhập đựơc với nhau.

Luật pháp VN mâu thuẫn với các Công ước quốc tế về nhân quyền

Luật sư Trần Thanh Hiệp: Không phải đó là sự khác biệt, vì năm 1982, Hà Nội đã công nhận và xin tham gia vào các Công ước quốc tế về nhân quyền. Bây giờ sở dĩ có tình trạng mâu thuẫn ấy không phải là sự mâu thuẫn khách quan, mà chính “độc tài toàn trị tàn dư” không muốn thi hành, tôn trọng những cam kết của mình.

Luật sư Trần Lâm: Một chế độ phải dùng lẽ phải, chân lý, luật pháp để cai trị. Ta dựa vào tư pháp, vào báo chí, vào công an mà bây giờ đã bắt đầu lục vào những chỗ đó rồi. Như thế, mình lại làm hại mình. Bởi vì nếu không làm thế thì nó lại phản ứng mạnh hơn, lại càng nguy ngập hơn. Người ta gọi là “giải pháp bằng thuốc độc pha loãng”.

Trà Mi: Thế ý kiến của luật sư Hiệp thì sao? Ông nhìn thấy những bước tiến bộ cũng như những điểm nào cần phải cải thiện hơn nữa trong năm qua, thưa ông?

Luật sư Trần Thanh Hiệp: Theo tôi không thể nào coi là tiến bộ. Tôi nghĩ rằng bây giờ phải cải thiện tình trạng “độc tài toàn trị tàn dư” để Việt Nam bắt đầu đi vào dân chủ, nhân quyền thật sự.

Luật sư Trần Lâm: Chế độ pháp trị và nhân quyền của ta thì trước sau nó vẫn thế, bởi vì nó bị cái gốc như bác nói, là vấn đề toàn trị. Trước kia chưa thật là tốt đẹp, nhưng nay nó lại còn thấp hơn cơ. Ví dụ như việc giáo dân Thái Hà, đáng lẽ phải ngồi bàn thảo với nhau để giải quyết cho tốt đẹp. Đằng này lại đưa ra những hình thức đàn áp. Đàn áp không đựơc lại mang ra xử. Xử rồi bị kháng cáo lùng bùng, làm cho hiện nay giữa dân với chính quyền không đựơc tốt đẹp. Cho nên tôi cho rằng tình hình có thấp đi, chứ tôi không nói là tiến bộ lên đâu.

Trà Mi: Như vậy là cả hai luật sư Lâm và luật sư Hiệp đều cho rằng nền luật pháp của Việt Nam trong năm qua không có những bước tiến bộ, mà chỉ có những điểm cần phải cải thiện hơn nữa. Nhưng dù gì đi nữa trong năm 2008 không có nhân vật bất đồng chính kiến nào bị đem ra xét xử vì vi phạm điều 79 hay 88 như những năm trước. Cho nên có ý kiến cho rằng đây là một tín hiệu tiến bộ đáng mừng cho cái gọi là “luật dân chủ” của Việt Nam.

Luật sư Trần Lâm: Ơ, hiện nay một số người vừa bị bắt, sắp sửa mang ra xử đây này. Hai, ba người mời tôi bào chữa đây này. Năm nay lại có chuyện động trời so với mọi năm là trong thời gian nhất định, 4-5 nơi treo băng, biển, khẩu hiệu đòi đa đảng. Một lúc 7,8,9 người ở khắp 3,4 tỉnh bị bắt và sắp sửa bị đưa ra xử. Người ta đã bị bắt rồi, đã ngồi trong tù 7,8 người rồi. Sao lại bảo là không có ai?

Trà Mi: Cái ý kiến cho rằng có “tín hiệu tiến bộ” trong “luật dân chủ” của Việt Nam là vì suốt năm 2008 không có những phiên toà như của luật sư Lê thị Công Nhân…

Luật sư Trần Lâm: Vâng vâng, không có phiên toà. Đồng ý!

Trà Mi: Nhưng quan điểm của luật sư Lâm cho rằng vẫn không phải là một tín hiệu đáng mừng, phải không ạ? Nghĩa là chưa có phiên toà, nhưng sắp sửa sẽ có.

Luật sư Trần Lâm: Không, không, không tiến bộ.

Trà Mi: Ý kiến của luật sư Hiệp?

Luật sư Trần Thanh Hiệp: Trong năm không có những vụ xét xử như vụ của linh mục Nguyễn Văn Lý hay Trương Quốc Huy. Thế nhưng vẫn có những vụ xét xử tuy không áp dụng điều 79, nhưng lại áp dụng điều 258 gọi là “lợi dụng các quyền tự do dân chủ”, một cách khác để trừng phạt, đàn áp những hành vi không chấp nhận đường lối cai trị độc đoán của nhà nước. “Lợi dụng quyền tự do dân chủ” thì phải có những quyền tự do dân chủ đã, rồi mới lợi dụng chứ. Đằng này, vì không có những quyền tự do dân chủ, nên người dân mới tranh đấu ôn hoà để đòi có đựơc những quyền ấy. Thì tại sao lại gọi đó là những hành vi “lợi dụng quyền tự do dân chủ”? Truy tố người ta những cái tội không có, mà lại định ra một cách không có cơ sở gì cả.

Trà Mi: Trước những nhận xét không mấy lạc quan như thế. Theo những chuyên gia trong ngành luật lâu năm như luật sư Lâm và luật sư Hiệp, làm cách nào có thể thúc đẩy nền luật pháp Việt Nam công bằng, tiến bộ hơn? Những điều kiện cần và đủ là gì? Nên bắt đầu từ đâu, theo trình tự các bước như thế nào? Trách nhiệm thuộc về ai?

“Muốn làm luật thì làm sao cai trị đựơc?”

Luật sư Trần Lâm: Chế độ của Việt Nam là toàn trị. Nói rằng các Công ước quốc tế (về nhân quyền) thế nọ thế kia. Chính chúng tôi cũng chưa đựơc phổ biến những cái Công ước ấy nữa, huống chi là người dân. Cái việc công nhận (Công ước) cứ công nhận, còn toàn trị cứ toàn trị. Hai việc ấy nói một cách, làm một cách.

Trà Mi: Dựa trên những kinh nghiệm thực tế mà ông đang nói đến, bản thân ông cũng trải nghiệm nhiều vai trò khác nhau trong bộ máy luật pháp ở Việt Nam, và là thầy của rất nhiều luật sư, thẩm phán, theo ông, làm thế nào có thể thúc đẩy nền luật pháp của Việt Nam công bằng hơn, tíên bộ hơn, thưa ông?

Chính ông Phạm Văn Đồng khi bàn về việc làm luật đã nói một câu rằng: “Nếu làm luật thì còn quản lý làm sao được, còn lãnh đão làm sao đựơc?” Cả ông Đỗ Mười cũng nói thế: “Muốn làm luật thì làm sao cai trị đựơc?”

Luật sư Trần Lâm

Luật sư Trần Lâm: Là một người đã bao nhiêu năm trong ngành này, tôi thấy không thể cải tiến được. Vì cái gốc của nó là toàn trị, bây giờ nếu cải tiến, đi theo dân chủ làm sao còn toàn trị được nữa?

Chính ông Phạm Văn Đồng khi bàn về việc làm luật đã nói một câu rằng: “Nếu làm luật thì còn quản lý làm sao được, còn lãnh đão làm sao đựơc?” Cả ông Đỗ Mười cũng nói thế: “Muốn làm luật thì làm sao cai trị đựơc?” Hai cụ gọi là “ghê gớm” mà đã nói hai câu như thế, thì rõ ràng rằng nếu luật pháp công minh thì làm sao còn toàn trị đựơc.

Vậy cho nên cô hỏi bây giờ làm như thế nào, phải nói rằng vô cùng khó.

Trà Mi: Khó như vậy nhưng theo ông, những điều kiện cần và đủ để giải quyết cái khó đó là gì, thưa ông?

Luật sư Trần Lâm: Tôi nghĩ rằng phải có sự mở rộng dân chủ. Như thế sinh ra một điều là tự đảng cộng sản có mở rộng dân chủ đựơc không. Chứ như năm vừa rồi đó, cái chuyện công giáo là một sự đàn áp. Không trả đất thì lại biến thành công viên. Nó cứ nhùng nhằng như vậy. Tức là muốn có tự do tôn giáo để có tiếng tăm, để dân chúng thấy đảng thế nọ thế kia, nhưng lại muốn rằng bảo phải nghe, không nghe không được.

Làm sao mà giải quyết được? Cái việc ấy rất lớn. Cô hỏi câu đó có nghĩa rằng chế độ ta nên như thế nào. Luật pháp chính là chế độ. Luật pháp là cái gốc của chế độ. Chế độ nào thì luật pháp ấy. Thế thì giải quyết luật pháp, theo tôi, có nghĩa rằng chế độ này tồn tại hay không tồn tại. Cô hỏi ghê quá. Tôi nghĩ câu cô hỏi phải mời tất cả các nhà luật pháp, nhà chính trị lỗi lạc của thế giới giải quyết cho Việt Nam.

Luật pháp là cái gốc của chế độ. Chế độ nào thì luật pháp ấy. Thế thì giải quyết luật pháp, theo tôi, có nghĩa rằng chế độ này tồn tại hay không tồn tại.

Luật sư Trần Lâm

Bây giờ theo tôi thì chỉ làm sao nhân dân có tình hình mới, càng ngày càng tiến bộ lên. Qua những thiếu sót của đảng cộng sản bao nhiêu lâu nay thì “đứt tay thay thuốc”. Bây giờ đã đứt tay rồi, phải thay thuốc.

Nếu thay đổi không được mà các tầng lớp nhân dân có ý kíên, những người trong đảng có ý kíên, những người cầm đầu thức tỉnh, từ đó sẽ có một suy nghĩ nào đó để cho chế độ của chúng ta chấn chỉnh lại, từ đó luật pháp mới đựơc chấn chỉnh. Như bà Ngô Bá Thành, một luật gia có tên tuổi của Việt Nam, nhận xét rằng:

“Ở Việt Nam có một rừng luật, nhưng khi thực hiện lại áp dụng luật rừng.” Cho nên khi cô đặt câu hỏi ấy, tôi không thể trả lời được, mà tôi chỉ có một lòng mong muốn thôi.

Trà Mi: Với sự mong muốn ấy, ông nghĩ rằng trách nhiệm hướng tới sự cải tiến tốt hơn cho Việt Nam thuộc về ai?

Luật sư Trần Lâm: Vâng, năm ngoái luật sư Hiệp đã bảo tôi rằng: “Luật sư mà anh không dám bảo vệ lẽ phải thì anh còn làm luật sư làm gì?” Tôi đã phải trả lời rằng: “Vâng thưa cụ. Tôi cũng xin nhận tội với cụ thôi chứ chúng tôi bây giờ không thể làm thế nào đựơc!” Chúng tôi đang cố gắng làm, nhưng một người thì nhỏ nhoi lắm, làm được cái gì ạ.

Bây giờ chúng tôi cũng viết sách, viết báo với lòng nhiệt tình để nói rõ sự việc để nhân dân và những người cầm quyền có thể nhận thức tốt, những người có tinh thần dân chủ cố gắng lên. Thì đấy, mình làm trách nhiệm để tôn trọng pháp luật.

Pháp luật là lẽ phải, công bằng, và sự thật. Chúng tôi đang cố gắng theo cái hướng ấy. Chúng tôi nói sự thật chứ không bôi bác. Nếu tôi bôi bác, tôi không còn nói chuyện đựơc với cô hôm nay. Tôi không bịa đặt, tôi không nói xấu.

“Luật sư mà anh không dám bảo vệ lẽ phải thì anh còn làm luật sư làm gì?” Tôi đã phải trả lời rằng: “Vâng thưa cụ. Tôi cũng xin nhận tội với cụ thôi chứ chúng tôi bây giờ không thể làm thế nào đựơc!”

Dân chủ hoá có nghĩa là chấm dứt độc tài toàn trị

Trà Mi: Cảm ơn ý kíên của luật sư Lâm. Thế còn ý kiến của luật sư Hiệp thì sao? Với kinh nghiệm của một người hành nghề cả trong lẫn ngoài nước thì theo ông có giải pháp nào?

Luật sư Trần Thanh Hiệp: Nhà cầm quyền Hà Nội đã đựơc biết tới nhiều giải pháp. Vì trong quá trình cai trị đất nước và hội nhập vào quốc tế, Hà Nội đã tiếp xúc với nhiều nguồn tư tưởng. Gần đây có 3 luồng tư tưởng chính của một giải pháp dân chủ hoá thật sự cho Việt Nam. Thứ nhất, luồng tư tưởng của nước Pháp. Họ đã có nhiều sự yểm trợ về mặt luật học cho Việt Nam.

Thứ hai, luồng tư tưởng của nước Mỹ, thường xuyên có những cuộc đối thoại về dân chủ-nhân quyền với chính quyền Việt Nam. Sau nữa là luồng tư tưởng của nước Anh. Giải pháp đã có, nếu Hà Nội muốn thật sự dân chủ hoá. Và dân chủ hoá có nghĩa là chấm dứt độc tài toàn trị. Kinh nghiệm của Đông Âu cho chúng ta thấy rằng chuyển từ độc tài toàn trị sang dân chủ không khó, nếu những người cầm quyền hiện tại muốn làm điều đó. Còn không, mức tranh đấu của dân chúng càng ngày càng gia tăng. Lịch sử đã có nhiều những tiền lệ. Điều đó sẽ đến.

Trà Mi: Thưa ông nói nên bắt đầu sự chuyển  hoá, nhưng trình tự các bước như thế nào và trách nhiệm thuộc về ai?

Luật sư Trần Thanh Hiệp: Có hai trách nhiệm. Muốn dễ dàng thì những người độc tài toàn trị nên nhận trách nhiệm dân chủ hoá. Nếu không, đương nhiên trách nhiệm ấy sẽ chuyển sang tay dân chúng.

Có hai trách nhiệm. Muốn dễ dàng thì những người độc tài toàn trị nên nhận trách nhiệm dân chủ hoá. Nếu không, đương nhiên trách nhiệm ấy sẽ chuyển sang tay dân chúng.

Luật sư Trần Thanh Hiệp

Trà Mi: Xin cảm ơn luật sư Hiệp. Luật sư Lâm, ông có ý kiến nào muốn bổ sung thêm trước khi chúng ta kết thúc chương trình không, thưa ông?

Luật sư Trần Lâm: Theo ý tôi, việc ấy như thế này. Bây giờ cũng đã có nhiều người có ý kiến lắm rồi, chứ không phải không đâu. Người ta nói rằng học sinh đáng lẽ phải học tư tưởng của Voltaire, Montesquieu, hay Saint-Simon như kiểu Châu Âu ấy, để thấy sự tiến triển của dân chủ thế giới, nhưng đây học sinh lại phải học tư tưởng Marx-Lenin.

Đấy, ngay từ khi còn bé, nó đã không biết những điều như bác Hiệp đã học từ ngày trước. Nó “thâm căn cố đế” đến mức như thế cơ mà. Trong những người cộng sản hiện nay có nhiều người có thiên hướng dân chủ khá rõ rệt, nhưng họ không có quyền hành gì, họ không dám làm. Và nếu họ làm, họ cũng bị đàn áp. Thế còn nói rằng rồi dân chúng sẽ có áp lực để buộc nhà cầm quyền phải thay đổi. Theo nguyên lý thì đúng, nhưng trong thực tiễn có một câu hỏi đặt ra là dân chúng phải có người cầm đầu, người lãnh tụ.

Thế nhưng bây giờ ai đưa đường chỉ lối nhân dân bây giờ? Bây giờ chỉ một chút thôi là anh có thể bị  bắt rồi. Anh làm dân chủ để rồi anh vào tù, thì như ông Nguyễn Thái Học đã nói, rằng không thành công chỉ được cái tiếng thôi. Vậy thì cũng không được. Ở trong nước nó bế tắc ở cái điểm đó.

Trong tình hình hiện nay, mình bị ảnh hưởng quốc tế ghê lắm: Đông-Tây. Đông bây giờ là mạnh hơn. Mà cái bộ máy lãnh đạo hiện nay, mình cũng phải nói thật là tài năng cũng rất hạn chế. Đến ngày hôm nay, nhân dân cảm thấy rất là oải.

Trà Mi: Như vậy ý của ông là trong tình hình hiện nay chỉ nhìn thấy bế tắc, chưa thấy lối ra.

Luật sư Trần Lâm: Khó quá, vô cùng là khó. Thật ra nói mà trong lòng nghĩ rằng mình nói cũng như con quốc kêu thế thôi. Chứ còn liệu nó có đến đâu, hiện nay vẫn còn là một con số bí ẩn.

Trà Mi: Vâng, chúng tôi xin đựơc phép ghi nhận, chia sẻ ý kiến cũng như những trăn trở của luật sư Lâm ở Hải Phòng và luật sư Hiệp từ Paris đến với quý thính giả gần xa. Một lần nữa xin chân thành cảm ơn hai ông đã dành thời gian cho buổi trao đổi này.