Main » 2009 » Tháng Tư » 21 » “Định hướng xã hội chủ nghĩa” phát sinh nhiều rủi ro (phần 1)
9:50 PM
“Định hướng xã hội chủ nghĩa” phát sinh nhiều rủi ro (phần 1)
Trân Văn, phóng viên RFA
2009-04-20
Sau
tuyên bố “đổi mới” vào giữa thập niên 1980, Việt Nam cho biết sẽ xây
dựng và phát triển “nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ
nghĩa”.
AFP PHOTO
Những
tranh chấp quanh vụ Pacific Airlines cho thấy còn rất nhiều mâu thuẫn
cần được giải quyết trong cơ chế "kinh tế thị trường theo định hướng
XHCN".
Cách
nay vài ngày, Công ty cổ phần Xăng dầu Hàng không, gọi tắt là Vinapco,
thuộc Vietnam Airlines đã bị Hội đồng cạnh tranh Quốc gia phạt vì “lạm
dụng vị thế độc quyền”. Sự kiện này được xem như một tín hiệu tích
cực, cho thấy Việt Nam đang nỗ lực lành mạnh hóa thị trường, vốn còn
nhiều hạn chế, cũng như đầy rủi ro, do tình trạng độc quyền của một số
doanh nghiệp nhà nước, vẫn được xem như hệ quả tất yếu của “định hướng
xã hội chủ nghĩa”, trong việc xây dựng, phát triển kinh tế ở Việt Nam… Sau những cải tổ vừa qua, chính sách đó tác động ra sao đối với nền kinh tế Việt Nam?
Nỗ lực mới
Sau tuyên bố “đổi mới” vào giữa thập niên 1980, Việt Nam cho biết sẽ
xây dựng và phát triển “nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội
chủ nghĩa”. Trong
hai thập niên vừa qua, tuy Việt Nam có nhiều nỗ lực trong việc thúc đẩy
sản xuất, khuyến khích tự do kinh doanh, cải thiện môi trường đầu tư,
lành mạnh hóa thị trường, song hiệu quả không như người ta mong đợi. Ngoài
tác động tiêu cực của bộ máy hành chính không theo kịp nhu cầu phát
triển, các nỗ lực còn bị phá hỏng do những đặc quyền, đặc lợi mà Việt
Nam dành cho doanh nghiệp nhà nước, sau này được gom lại thành tập đoàn
kinh tế nhà nước hay tổng công ty quốc doanh.
Vì định hướng xã hội chủ nghĩa nên người ta đặt ra một số lĩnh vực, mà
trong đó vai trò của doanh nghiệp quốc doanh là chủ đạo. Tôi cho là
điều đó hoàn toàn đi ngược lại cơ chế thị trường.
LS Lê Công Định
Các tập đoàn kinh tế nhà nước, tổng công ty quốc doanh không chỉ được
giao giữ khối tài sản công khổng lồ, mà còn chi phối gần như toàn bộ
những lĩnh vực then chốt trong nền kinh tế quốc gia, dù hiệu quả hoạt
động rất thấp. Luật sư Lê Công Định, chuyên tư vấn cho doanh giới nước ngoài về đầu tư tại Việt Nam, nhận xét: “Vì
định hướng xã hội chủ nghĩa nên người ta đặt ra một số lĩnh vực, mà
trong đó vai trò của doanh nghiệp quốc doanh là chủ đạo. Tôi cho là
điều đó hoàn toàn đi ngược lại cơ chế thị trường. Khi anh áp dụng
kinh tế thị trường mà gắn thêm cái đuôi “định hướng xã hội chủ nghĩa”
thì có bất ổn rất cơ bản về nền tảng. Nếu vẫn điều hành nền kinh tế thị
trường bằng suy nghĩ cũ. Cụ thể nhất là vẫn duy trì cơ chế độc
quyền của một số doanh nghiệp quốc doanh, về lâu dài nó không thể nào
vận hành được một nền kinh tế hiện đại và người ta vẫn tiếp tục sa lầy
trong việc giải quyết những vấn đề của nó nhiều hơn là người ta phát
triển nó." Đã và đang có khá nhiều câu chuyện khiến doanh
giới ê ẩm, công chúng ngán ngẩm đối với các tập đoàn kinh tế nhà nước
và tổng công ty quốc doanh. Trong đó, vụ Vinapco chỉ là một ví dụ.
Nhiều mâu thuẫn
Để dễ hình dung về vụ Vinapco, có lẽ phải quay lại giai đoạn đầu thập
niên 1990. Khi ấy, Việt Nam tuyên bố mở cửa lĩnh vực hàng không, chấm
dứt giai đọan Vietnam Airlines “một mình, một chợ”, lúc bay, lúc hoãn. Nhằm
khuyến khích cạnh tranh, chính phủ Việt Nam cho phép thành lập Pacific
Airlines (giữa năm ngoái đổi tên thành Jetstar Pacific Airlines). Tuy
là một công ty cổ phần, với các cổ đông đều thuộc nhà nước song Pacific
Airlines vẫn thường xuyên phải kêu cứu, do bị Vietnam Airlines – vừa là
đối thủ cạnh tranh, vừa nắm giữ toàn bộ hạ tầng và các dịch vụ liên
quan đến hàng không - chèn ép đủ kiểu. Pacific Airlines đã có vài
lần súyt phá sản và chính phủ Viet Nam đành phải để cho Tổng Công ty
Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước, cùng với Tập đoàn Qantas của Úc mua
lại đa số cổ phần để tiếp tục lành mạnh hóa lĩnh vực hàng không. Song
họat động của Pacific Airlines không khá hơn. Tháng 4 năm ngóai,
Pacific Airlines bị khỏang 5.000 hành khách nguyền rủa không tiếc lời,
do 30 chuyến bay trong ngày này, hoặc bị hủy, hoặc bị hõan vì Vinapco
không chịu bơm xăng cho máy bay, với lý do Pacific Airlines từ chối trả
tiền xăng theo giá do Vinapco ấn định. Qua tố cáo của Pacific
Airlines, người ta mới biết là Vinapco buộc Pacific Airlines phải trả
thêm cho mỗi tấn xăng 157 ngàn đồng. Điều đáng nói là, tuy cũng
dùng xăng của Vinapco nhưng Vietnam Airlines (cơ quan chủ quản của
Vinapco) và Vasco (một thành viên khác của Vietnam Airlines) không phải
trả thêm khỏan này. Nhiều người cho rằng, với ưu thế độc quyền
cung cấp xăng cho máy bay của Vinapco, Vietnam Airlines có thể bóp chết
bất kỳ hãng hàng không nào.
Nếu nói thuần về pháp lý thì ở đây vẫn còn những câu hỏi cần phải được giải quyết rốt ráo trong việc vận dụng luật cạnh tranh.
LS Nguyễn Vân Nam
Mới đây, sau khi phạt Vinapco ba tỷ đồng vì “lạm dụng vị thế độc quyền
trong cung cấp nhiên liệu bay”, Hội đồng Cạnh tranh Quốc gia đã đề nghị
tách Vinapco khỏi Vietnam Airlines và kiểm soát chặt chẽ những dịch vụ
độc quyền. Đồng thời nên cho phép các doanh nghiệp khác cùng cung cấp
xăng dầu trong lĩnh vực hàng không. Đánh
giá về kết quả kể trên, luật sư Nguyễn Vân Nam, người dành khá nhiều
thời gian nghiên cứu các quy phạm pháp luật về cạnh tranh, cho rằng: “Đối
với tôi đó là tín hiệu đáng mừng một cách bất ngờ, bởi vì tôi không
nghĩ rằng hội đồng cạnh tranh xử được vụ này, với kết quả như thế. Theo
quan niệm của tôi, vụ xử này là đúng. Tuy nhiên nếu nói thuần về
pháp lý thì ở đây vẫn còn những câu hỏi cần phải được giải quyết rốt
ráo trong việc vận dụng luật cạnh tranh." Thật ra, câu chuyện
về Vinapco còn rất nhiều “tập”. “Tập” mới nhất liên quan đến Indochina
Airlines, hãng hàng không tư nhân đầu tiên của Việt Nam. Vinapco vừa
“cấp báo”, Indochina Airlines đang nợ họ khoảng 344.000 đô la và 7 tỉ
đồng tiền xăng. Tuy nhiên, vì là doanh nghiệp duy nhất cung cấp
xăng cho máy bay, nên Vinapco không thể ngưng cung cấp xăng. Indochina
Airlines phủ nhận cáo buộc đó. Indochina cho biết, để được cung cấp
xăng , họ đã phải “đặt cọc” 20 tỷ đồng, nên thật ra họ chỉ nợ khoảng 3
tỷ. Hiện chưa rõ kết cục của xung đột Vinapco – Indochina Airlines sẽ như thế nào... ---------------- “Định
hướng xã hội chủ nghĩa” không chỉ khiến chính phủ Việt Nam đau đầu vì
phải giải quyết những xung đột lợi ích do tình trạng độc quyền vô lối
tạo ra như vừa kể, mà còn gây thêm nhiều hậu quả tai hại khác. Kỳ tới,
mời quý vị nghe Trân Văn tường thuật thêm về những hậu quả tai hại đó...
