Lê Hải BBCVietnamese.com

Trong bối cảnh Hà Nội mở rộng sang Hà Tây, vấn đề nghiên cứu đô thị trong bối cảnh kết hợp các khu vực gồm cả nông thôn, bán nông thôn đang mang tính thời sự cao.

BBC tiếng Việt xin giới thiệu lại các quan điểm được nêu ra trong bản gốc tiếng Anh "Facing the future, reviving the past. A study of social change in a Northern Vietnamese village".

Làng Việt Nam

"Đối mặt tương lai, Hồi sinh quá khứ" là kết quả của một công trình nghiên cứu thực địa hồi thập niên 1990 tại một làng nằm giữa Hà Tây và Hà Nội, dùng lễ hội trong làng làm hệ tọa độ tham chiếu cho các vấn đề mang tầm vĩ mô như hệ thống chính trị quốc gia.

Vấn đề địa phương tại Việt Nam bắt đầu được các nhà nghiên cứu nước ngoài chú ý từ sau những vụ nông dân nổi dậy như ở Thái Bình năm 1997, theo như dẫn giải của tác giả trong phần mở đầu (xem link bên).

Nhiều vụ tương tự nhưng với mức độ nhỏ hơn được ghi nhận ở Hà Tây hay Khu Bốn; nhiều bình luận gia như GS Carlyle Thayer và tướng Trần Độ lên tiếng, phần nào giúp John Kleinen hướng các nghiên cứu của mình vào mối quan hệ kinh tế, phát triển, văn hóa, tôn giáo, lịch sử và cơ cấu chính trị diễn ra trong phạm vi khu làng mà ông được trung tâm của Giáo sư Phan Huy Lê cấp giấy phép nghiên cứu.

Trào lưu  Sự trở lại của các hoạt động tôn giáo ở Việt Nam cũng nằm trong xu hướng chung của các xã hội như Trung Quốc, Đài Loan và Nam Hàn, khi lễ hội và phong tục được coi là nền tảng của quá trình chuyển đổi xã hội.   John Kleinen

Tính ra, công trình nghiên cứu quần thể xã hội ở mức làng ở Việt Nam được ghi nhận đầu tiên và đánh giá cao nhất là của Gerald C.Hickey, vào năm 1964, mô tả làng ở vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Một thời gian dài đề tài làng Việt Nam bị bỏ ra ngoài các tranh luận về lý thuyết trong vùng châu Á, do Eric Wolf khởi động từ năm 1957.

Hệ thống cân bằng

Đến năm 1992 các nhà nghiên cứu Việt Nam mới bắt đầu quan tâm đến đề tài làng xã nhìn từ góc độ nhân học hoặc dân tộc ký hiện đại, và sau đó là các công trình của nghiên cứu sinh nước ngoài như John Kleinen.

Họ nhận thấy làng (village) không phải là "cộng đồng tự nhiên" ổn định, mà là hệ thống cấu trúc đan xen với các khái niệm như địa phương (locality) và cộng đồng (community), chịu sức ép cả từ bên trong lẫn bên ngoài, mà điểm cân bằng nằm giữa khả năng dàn xếp công việc nội bộ và bảo đảm thu thuế cho nhà nước.

	Làng là cơ chế thu thuế và dàn xếp nội bộ

Một số lập luận cho thấy những lễ hội mang tính tôn giáo địa phương còn có thể được nhà nước xây dựng để củng cố quyền lực và tính chính danh, theo như định nghĩa về "truyền thống được tạo dựng" của Hobsbawm, là một trào lưu nổi bật hiện nay trong nghiên cứu lịch sử.

Tác phẩm "Facing the future, reviving the past. A study of social change in a Northern Vietnamese village" ra mắt lần đầu năm 1999, được Xưa và Nay dịch và trình bày trong bản tiếng Việt, NXB Đà Nẵng xuất bản gần đây. Phó giáo sư John Kleinen hiện dạy môn nhân học và sử tại Đại học Amsterdam, là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu Việt Nam trong kinh tế, tôn giáo, nghệ thuật thị giác và lịch sử thời Pháp thuộc.