Hoàng Cúc
Cuộc sống của những người khác và Trách nhiệm của trí thức
Mới đây, tôi có dịp xem bộ phim Cuộc sống của những người khác
(Das Leben Der Anderen) của Florian Henckel Von Donnersmarck. Đây là
một bộ phim giúp người xem, nhất là những người chưa từng sống dưới chế
độ cộng sản, hiểu được phần nào bầu khí giả dối, ngột ngạt và tù túng
trong bàn tay sắt của một đảng tự xưng là khoa học, nhưng lại hành xử
cứ như mình là chúa trời toàn năng. Bộ phim đồng thời cũng giúp tôi trở
lại với một vài kinh nghiệm quá khứ và hiểu hơn đôi điều trong hiện
tại.
Phim mở đầu bằng cảnh một nhân viên an ninh của Cộng Hoà Dân Chủ Đức
(Đông Đức) hỏi cung một người dân. Ngày này qua ngày khác, những câu
hỏi giống nhau được lặp đi lặp lại. Người dân bị hỏi cung cũng lặp đi
lặp lại chính xác đến từng từ ngữ các câu trả lời, ngay cả khi ông ta
đã rã rời và trả lời trong tiếng nấc. Tất cả các cuộc hỏi cung đều được
ghi âm và được chính nhân viên an ninh nọ, một giảng viên của một
trường an ninh, đem ra phân tích tại một lớp học. Khi được hỏi về nhận
định của mình đối với những cuộc hỏi cung, một học viên đã cho biết
rằng các câu trả lời giống hệt nhau. Vị giảng viên hỏi các học viên xem
những câu trả lời như thế cho thấy điều gì. Mọi người im lặng. Giảng
viên nhận định rằng người bị hỏi cung đã nói dối, bởi nếu anh ta nói
thật, nội dung các câu trả lời có thể giống nhau, nhưng anh ta không
thể trả lời hàng trăm lần y hệt như nhau, chính xác đến từng từ ngữ.
Kinh nghiệm quá khứ
Bộ phim giúp tôi trở về với những gì mình đã từng trải nghiệm. Tôi nói
với bạn bè mình rằng những chuyện đại loại như cuộc hỏi cung như thế,
chính tôi đã từng trải qua.
Tôi từng có nhiều dịp bị cơ quan an ninh triệu tập. Ngày này qua ngày
khác, vẫn những câu hỏi được lặp đi lặp lại và kẻ bị hỏi phải ghi ra
giấy các câu trả lời của mình. Lúc đó, tôi đã từng thầm tự hỏi mình
rằng chẳng lẽ trên đời này không còn chuyện gì đáng quan tâm hay sao mà
ngành an ninh lại lôi tôi đi làm cái chuyện chán ngắt và vô bổ là lặp
đi lặp lại những câu hỏi và những câu trả lời mà cả hai bên hầu như đã
thuộc lòng. Lúc đó tôi cũng lờ mờ đoán rằng người ta sẽ soi xét, so
sánh các lần trả lời của tôi để tìm ra các kẽ hở, để rồi bắt bẻ hành hạ
tôi. Cũng may tôi đã không lặp lại những câu trả lời chính xác đến từng
từ ngữ.
Ngoài ra, cách làm đó, một cách hành hạ tinh thần, còn khiến cho nạn
nhân nhanh chán nản, mệt mỏi. Đó chính là điều nhà chức trách chờ đợi.
Trong tình trạng như thế người ta dễ dàng thiếu tỉnh táo, những âm mưu
thù địch sẽ bị phát hiện. Mà trong con mắt đa nghi của nhà chức trách
thì chỗ nào mà chẳng có địch! Đó cũng chính là biện pháp người ta dùng
để bẻ gẫy ngay từ trong trứng nước mọi mầm mống chống đối. Đó hình như
cũng là điều mà Vũ Thư Hiên đề phòng như ông nói tới trong cuốn Đêm giữa ban ngày, chương 22:
“Nhưng vẫn cứ phải cẩn thận - ở Việt Nam tư tưởng sai là tội, người ta
trừng trị tư tưởng là chuyện thường ngày ở huyện. Hơn thế, mình nhận tư
tưởng sai thì ắt phải khai tiếp đã chia sẻ tư tưởng ấy với ai, có khi
lại làm hại người khác.”
| Phạm Thanh Nghiên, đứng đầu bảng người tù dự khuyết. Nguồn: PTN
| Bộ phim Cuộc sống của những người khác
giúp tôi nhận ra rằng cơ quan an ninh của các nước XHCN dường như đều
giống nhau ở chỗ nó mài mòn mọi góc cạnh, đè bẹp mọi ý nghĩ tự do mà
với giới cầm quyền, tự do là chống đối. Để sống tương đối yên ổn trong
một xã hội như thế, người ta buộc phải trở nên tròn vo như những viên
bi ngoan ngoãn lăn theo định hướng của một vài kẻ có quyền. Để tồn tại,
người ta tự cho phép mình hèn, vì cũng theo kiểu nói trong cuốn Đêm giữa ban ngày, chương 11, ở Việt Nam, “mỗi công dân chỉ là một người tù dự khuyết.”
Chuyện trong hiện tại
Những ngày qua, nhiều người từng viết bài bày tỏ ý kiến, hoặc tham gia
cách này cách khác vào vụ giáo xứ Thái Hà và Toà Khâm Sứ liên tục bị cơ
quan an ninh triệu tập và thẩm vấn. Vẫn lại những món nghề cũ với kinh
nghiệm được tích luỹ qua nhiều chế độ, theo kiểu Bùi Ngọc Tấn nhận xét
về nhà tù của chế độ XHCN trong chương 4, cuốn Chuyện kể năm 2000:
“Đúng là nhà tù của ta đã cải tiến rất nhiều. Những khe hở của nhà tù đế quốc đã bị bịt kín.”
Nguyễn Thái Bạch Liên trong cuốn Lưu Thiếu Kỳ & ân oán Trung Nam Hải cũng đưa ra lời nhận xét tương tự: “Nhiều
năm sau đó, khi Mao-Lâm qua đời, Giang Thanh vào nhà đá, các vị lão
thành cách mạng được phóng thích đều có chung một nhận xét, đã từng
ngồi tù trong nhà lao của phát xít Nhật, của Quốc Dân Đảng, nhưng sợ
nhất lại là nhà lao của ‘chúng ta’, của cộng sản kiểu Mao Trạch Đông,
còn phát xít hơn cả phát xít!”
Bùi
Ngọc Tấn và các vị lão thành cách mạng đã không đúc kết kinh nghiệm ấy
bằng những nghiên cứu hàn lâm, mà từ những năm tháng đằng đẵng họ được
đảng ưu ái cho vào sống trong những trại học tập cải tạo.
Ngay hôm nay, khi tôi đang ngồi viết những dòng này, rất nhiều rất
nhiều những người, những người tôi quen biết và không quen biết, những
người ấy cũng đang ngồi viết, nhưng không phải là những bài viết hay
những áng văn chương cho đời, mà là những câu trả lời, những câu trả
lời vô bổ cho tất cả chúng ta nhưng lại được coi là ích lợi cho một vài
ai đó. Những người tôi quen biết và không quen biết đó đang từng ngày
gánh chịu những hình thức hành hạ về tinh thần và thể xác của CÁI ÁC ĐÃ
ĐƯỢC KIỆN TOÀN.
Chúng ta đang sống ở thế kỷ 21 rồi, thế mà ai đến Toà Tổng Giám mục Hà
Nội trong những ngày này chịu khó quan sát xung quanh có thể nhận ra
khắp nơi những máy quay, máy chụp, máy thâu âm đang ngang nhiên chĩa
thẳng về phía Toà Tổng Giám mục. Có lẽ cũng cần phải nhắc lại rằng thực
ra nội dung chính của bộ phim Cuộc sống của những người khác
là về chuyện ngành an ninh đặt máy nghe lén vào căn hộ của một cặp vợ
chồng nghệ sĩ, rồi cắt cử nhân viên thay phiên nhau theo dõi và ghi
chép từng chi tiết nhỏ suốt ngày đêm. Bức tường Bá Linh sụp đổ đã ngót
nghét hai mươi năm, vậy mà ở một thành phố cách Bá Linh khoảng chín
ngàn cây số, những trò hề cũ vẫn tiệp tục được lặp lại một cách công
khai và trơ tráo, bất chấp luật pháp và dư luận!
Lỗi tại ai?
Màn kịch quê mùa kệch kỡm với đám diễn viên mặt mũi bôi quệt loè loẹt
vừa được diễn cách gượng ép tại Thái Hà và Toà Khâm Sứ, màn tiểu nhân
bỉ ổi đối với những người viết bài hoặc tham gia cách nào đó trong
những vụ việc này, nhưng lại không chịu cun cút đi theo định hướng do
ai đạo diễn? Tô Huy Rứa? Phạm Quang Nghị? Nguyễn Tấn Dũng? Nông Đức
Mạnh? Hay là sản phẩm đỉnh cao của mười bốn cái đầu hầu chắc là không
hơn bã đậu bao nhiêu?
Kẻ chủ mưu dĩ nhiên là đáng bị định tội rồi. Nhưng hãy khoan trả lời
câu hỏi đó. Phải làm sao thì đám lãnh đạo mới đủ tự tin diễn trò ngang
ngược đến mức như thế chứ.
Đảng tự tin vì đã nô dịch được đám văn nô bồi bút, đám trí thức theo
nghĩa đơn giản nhất là những người được ăn học, nhưng vì miếng cơm manh
áo đã sẵn sàng bán rẻ lương tâm, đem thân luồn cúi CÁI ÁC. Trong cuốn
tiểu thuyết Giã từ bóng tối,
Tạ Duy Anh đã ví đám trí thức vô sỉ đó như đàn vịt, khi người chăn vịt
vãi ra một nắm thóc, chúng rào rào lao tới, thậm chí có con còn đớp và
nuốt luôn cả lưỡi con khác!
Đám trí thức mang tội với dân tộc vì đã đem thân cung phụng CÁI ÁC, đã
đánh mất hoàn toàn vai trò ngăn ngừa, cảnh báo và chống lại CÁI ÁC,
nhất là Cái Ác Có Tổ Chức
Nhiều người sẽ an ủi lương tâm nhầu nát của mình bằng một cái chậc lưỡi
đại loại rằng một mình tôi thì làm được gì, bây giờ ai mà chả thế, để
rồi yên tâm tự loại mình ra khỏi mọi biến thiên của xã hội, nhưng đó
thực ra lại chính là hành động đồng loã, tiếp tay cho CÁI ÁC. Cũng vì
những cái chậc lưỡi để tự coi mình vô can đối với hiện tình xã hội,
hiện tình đất nước, mà CÁI ÁC mới có dịp tự tung tự tác.
Là trí thức, tôi không nói thì ai sẽ nói?
Martin Luther King từng nói rằng: “We
shall have to repent in this generation, not so much for the evil deeds
of the wicked people, but for the appalling silence of the good people.”
– Thế hệ chúng ta sẽ phải sám hối, không phải vì những việc làm xấu xa
của kẻ độc ác, nhưng vì sự im lặng đáng sợ của người tốt.
| Thế hệ chúng ta sẽ phải sám hối, không phải vì những việc làm xấu xa của kẻ độc ác, nhưng vì sự im lặng đáng sợ của người tốt. (Matin Luther King Jr., 1929-1968) Nguồn: africawithin.com
|
Lời này thật đúng đối với giới trí thức Việt Nam hiện tại.
Thử ngẫm xem!
Sau mấy chuyện dài dòng ở trên, tôi có vài suy nghĩ vớ vẩn như sau.
Gần đây, một du khách châu Âu mới đi du lịch ở Cuba. Gặp tôi, ông cho
tôi biết rằng sau gần năm chục năm ông mới trở lại Cuba. Nhà cửa đường
phố chỉ cũ kỹ hơn chứ không khác xưa bao nhiêu. Hoá ra CNXH ở Cuba cũng
có cái hay là nó bảo tồn được đất nước thành như một bảo tàng sống,
sinh động hơn rất nhiều so với khám phá hoá thạch của những trận phun
nham thạch ngày xưa khiến những nhà khảo cổ đôi khi đào bới được cả
những thành phố với bộ xương con người và thú vật vẫn còn nguyên trong
tư thế của ngày núi lửa tàn phá cả thành phố.
Dù sao tôi cũng phải nhận rằng đất nước Việt Nam sau hai mươi năm mở
cửa, với kiểu phát triển mà Vương Trí Nhàn gọi là khối tự phát khổng
lồ, đã không còn cái cơ may trở thành bảo tàng sống như Cuba. Sau khi
đã phủ nhận triệt để quá khứ dân tộc, phá tan tành đất nước, quay lưng
lại với tri thức và văn minh nhân loại, những kẻ mải miết xây dựng
thiên đường XHCN mới tỉnh giấc nhờ cú sụp đổ rầm trời của một loạt các
nước XHCN. Họ chợt nhận ra mình đang mấp mé ngay bên bờ vực chết đói!
Thế là vơ bèo vạt tép, họ vội vàng giật ngay cái phao tư bản hoang dã,
với mầu áo đỏ lòm theo kiểu tiếp thu có sáng tạo.
| Im lặng trước bất công là đồng lõa với tội phạm Nguồn: iwka.files.wordpress.com
| Đã
một thời người ta phồng mang trợn má nói lấy được rằng mình đi tắt đóng
đường, cứ như cả thế giới văn minh là một lũ khờ ngờ nghệch sẽ bị cái
dân tộc thông minh tuyệt đỉnh qua mặt cái vèo! Ngày nay, hẳn ai đó cũng
đã tự nhận thấy kiểu nói đó đặc sệt lối suy nghĩ nông dân. Những từ ngữ
khác được thay vào trám chỗ rằng chúng ta đang tiến nhanh, tiến mạnh,
tiến vững.
Các vị cứ ra rả nhắc đi nhắc lại mãi rằng nước ta đang tiến nhanh, tiến
mạnh, tiến vững, khiến tôi, trong vài lúc mơ màng mê ngủ, cũng muốn tin
các vị nói thật, nhưng rồi khi chợt tỉnh tôi lại rất nghi ngờ về hướng
tiến của quí vị. Tôi nghi rằng hướng quí vị đang dẫn dắt cả dân tộc này
đi theo hình như ngược lại với hướng đi của thế giới văn minh.
Vậy nên với kiểu tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững, tôi e rằng chẳng mấy
chốc nữa người Việt Nam chúng ta sẽ trở thành một sắc dân quái đản lạc
lõng trên địa cầu như một giống người của thời tiền sử, một kiểu bảo
tàng sống đậm đà bản sắc dân tộc.
Bộ phim Cuộc sống của những người khác phải chăng là một lời nhắc nhở người Việt nói chung, đặc biệt là giới trí thức, biết phản tỉnh và nhìn lại vị trí của mình?
Nhưng biết đâu sau bài viết này tôi lại chẳng bị ăn đòn của công cụ chuyên chính vô sản khiến cả tôi cũng câm họng nốt!
DCVOnline biên tập, đề tựa và minh hoạ.
|