Chào Mừng 20/10 - Ngày Phụ nữ Việt Nam • Đặng Huy Lực
Nhắc Lại Nhân Vật Nữ Của Năm 2005
"Chẳng thà bị mất mạng vì sự trả thù của những con
thú đàn áp đó, nhưng không thể mất quyền đòi hỏi công lý nghiêm minh" -
Mukhtar Mai.
Cách đây đúng 3 năm, vào cuối tháng 10-2005, báo Tuổi Trẻ điện tử đã đăng
hai bản tin rất đáng ca ngợi ở mục Thế Giới, và cũng rất đáng để độc giả suy
ngẫm hay tìm hiểu thêm. Bản tin thứ nhất viết về trường hợp bà Mukhtar Mai ở
Pakistan bị cưỡng hiếp tập thể. Bản tin thứ nhì viết về giải thưởng "Người
Phụ Nữ Trong Năm", do tạp chí Glamour ở Mỹ trao cho bà Mukhtar Mai.
Pakistan, còn được gọi là Hồi Quốc, sát cạnh Ấn Độ, cho tới nay vẫn còn lưu
giữ hai đặc tính xã hội cổ đại: một là áp chế phái nữ; hai là phép vua thua
lệ làng. Phụ nữ ở đây là nạn nhân trực tiếp và trường kỳ của cả hai tập quán
thiếu văn minh và vô nhân vị đó. Họ không được đi học và không có quyền phát
biểu trước đám đông. Họ thường xuyên bị sử dụng để khất nợ hay trừ nợ. Họ
vẫn còn bị trừng trị bằng cách ném đá tới chết (gọi là karo-kari), về những
tội danh được phán xét tùy tiện bởi các tiên chỉ trong làng, nhân danh bảo
vệ chữ "danh dự" của cả làng. Đặc biệt là từ sau cuộc đảo chánh 1977 của
tướng Zia ul-Haq, các đạo luật Hudood và Qisas-Diyat đã trở thành tai ương
cho phái nữ ở đây. Theo luật Hudood, một phụ nữ bị cưỡng hiếp phải trình
làng 4 nhân chứng phái nam để minh chứng sự kiện, bằng không thì bị coi là
quan hệ nam nữ bất chính (nhiều phần là sẽ chịu án ném đá). Còn theo luật
Diyat thì thân nhân của người bị giết có hai chọn lựa trước khi khiếu nại
với cảnh sát: hoặc là tha thứ cho kẻ sát nhân, hoặc là nhận tiền tử và miễn
tố.
Trường hợp của bà Mukhtar Mai bi thảm hơn người ta có thể mường tượng. Em
trai 12 tuổi của bà bị nghi ngờ là có đi dạo với một tiểu thơ thuộc một thị
tộc quyền thế trong làng Meerwala, hồi giữa năm 2002. Hội đồng tiên chỉ
Jirga của làng nhóm họp và phán quyết hình phạt theo quy luật "mắt trả mắt,
răng trả răng": Vấn đề "xúc phạm thế tộc" này chỉ có thể giải quyết bằng
cách cho phía quyền chức được phép cưỡng hiếp tập thể đối với bà Mukhtar Mai
để gỡ huề tiếng thơm cho dòng dõi của họ. Bốn người bên kia thực hiện xong
luật trả thù đó trước mặt 200 người khác, còn buộc bà phải đi bộ về nhà
trong tình trạng lỏa thể trước công chúng cả làng.
Hầu hết những nạn nhân bị cưỡng hiếp ở đây đã nín lặng và chọn cái chết cho
đỡ nhục. Bà Mukhtar Mai không vậy. Bà không thể cúi đầu trước một băng đảng
lão làng cường quyền vô đạo. Nỗi nhục bị hiếp nhỏ hơn nỗi nhục đồng lõa với
cầm thú. Bà không thể dung dưỡng tội ác bằng sự câm nín. Bà quyết định đưa
nội vụ ra ánh sáng công lý, cho dù bà là người mù chữ. Quyết định này đã gây
chấn động toàn cõi Pakistan, và xuất hiện trên trang nhất làng báo quốc tế.
Đây không chỉ đơn thuần là một vụ hình sự. Bà Mukhtar Mai đã đơn phương
thách thức lại cả một hệ thống luật pháp cổ hủ, một truyền thống tộc trưởng
toàn trị, một tập quán áp chế phi nhân, và một bức màn húy kỵ bao che tội ác
bằng cách nhân danh "tiếng tốt" của địa phương. Bà cho rằng: "Chẳng thà bị
mất mạng vì sự trả thù của những con thú đàn áp đó, nhưng không thể mất
quyền đòi hỏi công lý nghiêm minh". Và bà đã thắng, nhờ dư luận hậu thuẫn
cho lẽ phải. Bà đã dùng số tiền bồi thường để xây cất hai ngôi trường cho
trẻ em gái ngay tại địa phương, với sự hỗ trợ của những mạnh thường quân, từ
cả bên ngoài lãnh thổ Pakistan. Bà được thế giới biết đến qua lời phát biểu
chân tình: "Giáo dục chính là sức mạnh... Nếu được giáo dục, người ta sẽ
biết cách đấu tranh để bảo vệ lấy mình".
Nhưng không được bao lâu, những bị can trong vụ cưỡng dâm gỡ huề thế giá đó
lần lượt được phóng thích vì nhiều lý do mơ hồ. Bà Mukhtar Mai lại phải tiếp
tục đấu tranh để đưa vụ kiện lên tới tòa án tối cao, kể cả việc kêu gọi phụ
nữ xuống đường. 14 tay vũ phu phải vào tù trở lại là điều cần thiết cho xã
hội. Nhưng cần thiết hơn nữa là nguyên cả xã hội phải tỉnh thức và đồng lòng
bài trừ tội ác đã lưu cửu thành truyền thống. Lẽ phải bấy giờ không ở bên
cạnh bà nữa. Lẽ phải đã được chia đều cho đám đông. Lẽ phải đã thông đường
bằng sức mạnh quần chúng tuy ôn hòa nhưng quyết liệt. Vụ việc bấy giờ đã lan
rộng ra tới tầm quan trắc của thế giới. "Mukhtar Mai đã trở thành biểu tượng
cho phụ nữ toàn cầu về lòng dũng cảm chống lại bất công trong xã hội", bà
Nisha Varia của tổ chức Quan Sát Nhân Quyền Quốc Tế nhận định như vậy. Bà
Mukhtar Mai đã được tuần báo Time-Asia của Mỹ vinh danh là Nữ Kiệt Á Châu
(4-10-2004). Hệ thống truyền thông toàn quốc ABC của Mỹ đã xiển dương bà là
Nhân Vật Trong Tuần (21-10-2005). Cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton đã trang
trọng giới thiệu bà trước dàn cử tọa sáng danh tại hội trường Lincohn ở New
York (2-11-2005), trong dịp tạp chí Glamour vinh danh bà Mukhtar Mai là
"Nhân Vật Nữ Của Năm 2005".
Ngay cả việc xuất cảnh để đi nhận các giải thưởng, bà Mukhtar Mai cũng đã
gặp những trở ngại phiền phức của một cơ chế nhũng nhiễu. Tuy nhiên, chính
quyền Pakistan sau cùng cũng phải đổi mới thủ tục hành chánh và quan niệm
đối ngoại để bà sang Mỹ. Điều đó tốt, nhưng không quan trọng bằng những cải
cách xã hội mà chính quyền Pakistan đã phải bắt đầu thực hiện và phải sớm
hoàn tất trong thời gian tới, dưới áp lực quần chúng trong nước và sự chú
mục của cả thế giới.
Chủ bút Cindi Leive của tạp chí Glamour cho biết tiêu chuẩn để đoạt giải
phải là người "tin rằng nữ giới có thể thực hiện bất kỳ điều gì mà mình
quyết tâm, và bà Mukhtar Mai đã biểu dương đầy đủ những phẩm chất đó hơn bất
kỳ ai khác".
Quyết tâm đầu tiên của bà Mukhtar Mai là bẻ gãy thói quen im lặng và chịu
đựng của những người bị đàn áp: Phải nói lên khát vọng để cách tân xã hội.
Quyết tâm gióng tiếng của bà đã làm thay đổi cả lịch sử nữ quyền ở Pakistan.
Bà không chỉ làm gương cho quần chúng đứng lên đòi quyền làm người và giành
lại nhân phẩm. Bà còn giáo dục cả một chính quyền đang nắm nguyên vẹn hệ
thống công an, quân đội và tư pháp trong tay phải hành xử sao cho xứng đáng
là những con người.
