Nhìn vào hành xử oái oăm của ngành điện và ngành xăng
dầu mà như Ts. Nguyễn Đức Thành, ĐHQGHN đánh giá là do "cấu trúc ngành
độc quyền cho phép họ làm như vậy", người dân có thể bóc tách rất nhiều
những căn bệnh mà độc quyền gây ra.
Thủy điện Pleikrông. Ảnh SGTT.
Suốt ngày đuổi theo giá
Chuyên gia Nguyễn Trung từng đặt câu hỏi "liệu có
quốc gia nào giống Việt Nam, suốt ngày người dân phải đuổi theo giá?
Can cớ của nó không gì khác chính là cơ chế độc quyền".
Xét trên khía cạnh giá cả, cơ chế thị trường và cơ chế độc quyền tạo nên hai xu hướng đối lập nhau.
Tháng 4 năm 2008, giá một chiếc ti vi màn hình tinh thể
lỏng giá là 15 triệu đồng. Cũng chiếc TV đó, nhưng giá hiện nay chỉ là
10 triệu đồng. Người tiêu dùng được lợi 5 triệu đồng. Đó là vì có nhiều
hãng sản xuất loại ti vi đó cạnh tranh với nhau, giảm giá để thu hút
khách.
Trong khi đó với xăng dầu, điện, hay một số ngành độc
quyền khác, người tiêu dùng hầu như không được thụ hưởng chiều hướng
giảm giá này.
Trong môi trường cạnh tranh, áp dụng cơ chế thị trường,
DN không đặt giá đúng, tự họ sẽ triệt tiêu năng lực cạnh tranh đảm bảo
cho sự tồn tại của DN mình. Trong khi đó, với cơ chế độc quyền, DN có
quyền áp đặt từ sản lượng tới giá thành mà người tiêu dùng vẫn phải
ngậm ngùi chấp nhận.
Độc quyền còn cho phép DN độc quyền ép giá các nhà đầu
tư khác. Cách đây một thập kỷ, công ty Oxbow của Mỹ xin xây dựng nhà
máy nhiệt điện 650MW ở Quảng Ninh. Cả Thủ tướng Phan Văn Khải và Phó
Thủ tướng Nguyễn Mạnh Cầm trong Chính phủ thời đó rất ủng hộ dự án.
Nhưng, EVN chỉ khăng khăng mua điện với giá chưa đến 4 cent/KWh, mức
giá rất thấp.
Ts. Nguyễn Đức Thành (ĐHQG Hà Nội) phân tích, các DN
luôn dựa vào cấu trúc thị trường để tăng giá khác nhau. DN chiếm giữ
sức mạnh thị trường lớn sẽ chi phối giá. Với cấu trúc ngành độc quyền,
khi một yếu tố bên ngoài tác động vào, sức mạnh tăng giá của DN khuếch
đại lớn hơn rất nhiều so với tác động thực tế trong cơ chế thị trường.
Nhiệt điện Cần Thơ. Ảnh SGTT
Bệnh của độc quyền
Độc quyền gây ra rất nhiều bệnh. Được bầu sữa
ngân sách rót tiền, rót vốn, để đầu tư sản xuất điện, nhập xăng dầu,
đảm bảo cung cấp đủ cho sản xuất và sinh hoạt của nhân dân, nhưng mỗi
khi có cơ hội, các DN độc quyền đều ưu tiên và cố tình đặt lợi ích của
doanh nghiệp lên trên.
Trước đó, ngành điện lúc nào cũng kêu thiếu vốn, nhưng
vẫn đầu tư ngoài ngành vào lĩnh vực không phải là trọng tâm trọng điểm
là tài chính ngân hàng, thậm chí dự định đầu tư cả bất động sản.
Tập đoàn điện lực còn mắc thêm bệnh nhà giàu, đó là xin tiền thưởng quá lớn.
Cho dù không lo đủ điện cho nền kinh tế theo đúng nhiệm vụ Chính phủ
giao, nhiều công ty phân phối điện vi phạm kỷ luật, nhưng vẫn xin
thưởng 1.002 tỷ đồng.
Trong khi đó, ở nhiều cơ quan, trong hàng trăm người lao
động, cũng chỉ có số ít người đạt thành tích chiến sỹ thi đua, nhận
thưởng vài trăm nghìn đồng cũng đã vui, thì 84.000 cán bộ ngành điện,
dù hoàn thành hay không hoàn thành nhiệm vụ, vẫn được đề nghị thưởng
tới 3 tháng lương.
Độc quyền cũng còn dẫn đến thiếu minh bạch, thậm chí là nói dối.
Độc quyền đồng nghĩa với việc anh có quyền đóng kín cửa. Hệ quả là
không ai biết chính xác lãi lỗ của các ngành xăng dầu hay điện ra sao,
sử dụng tiền ngân sách mà thực chất là tiền của nhân dân đóng góp hiệu
quả thế nào.
Nhiều năm qua, ngành điện luôn kêu gào là lỗ, nhưng con
số được ngành điện công bố là lãi, thậm chí lãi lớn, năm nay khoảng
6.000 tỷ đồng.
Tổng công ty xăng dầu, nói là đã nhập quá nhiều xăng dầu
giá cao từ trước nên không thể giảm giá mạnh, nhưng nhập bao nhiêu,
chênh lệch giá thế nào thì không thực rõ ràng.
Một bệnh xấu nữa của độc quyền là trì trệ. Ví dụ
đầu tiên của bài này cho thấy, các hãng ti vi tự động nhìn nhau giảm
giá, còn xăng dầu lại nhìn nhau trì hoãn giảm giá, điện thì đề xuất
tăng giá.
Độc quyền xăng dầu buộc người tiêu dùng phải chịu giá cao. Ảnh: Ketoantruong.com.vn
Hơn nữa, điện hay xăng dầu là sản phẩm mà ngày nào cũng phải dùng đến. Chậm ngày nào dân mất thêm tiền ngày đó.
Dù có 9 đầu mối nhập khẩu cung ứng xăng dầu, nhưng 8
"ông" DN nhỏ đứng chờ động thái của Tổng công ty xăng dầu, trong khi
Tổng công ty xăng dầu lại dường như ngủ quên.
Với ngành điện, một số đơn vị phát điện đã không ít lần
phàn nàn bệnh ông lớn của Tập đoàn điện lực khi từ chối mua điện của
họ, hay thủ tục hợp đồng mua bán quá phức tạp, mất nhiều thời gian.
Có đơn vị ngoài ngành điện đang đầu tư khâu phát điện
thì kêu thời gian đàm phán với EVN lên đến 2 năm, thậm chí có dự án đến
6 năm. Trì hoãn, khó khăn như vậy, nhà đầu tư không mấy thiết tha bỏ
tiền vào lĩnh vực này cũng là điều dễ hiểu.
Độc quyền còn có thể dẫn đến lãng phí. Một giám
đốc công ty đầu mối xăng dầu khẳng định, định mức chi phí quản lý của
Tổng công ty xăng dầu Việt Nam chắc chắn lớn hơn DN của ông này. Cho
đến nay thì thất thoát xăng dầu, thất thoát điện cụ thể là bao nhiêu,
vẫn chưa có con số chính xác. Tổn thất này lẽ đương nhiên sẽ được các
DN tính vào chi phí. Hậu quả là người tiêu dùng và nền kinh tế chịu tác
hại xấu.
Lắm bệnh như thế, nên chừng nào còn độc quyền, chừng nào
nhà nước chưa xử lý mạnh tay với các” quý tử” này thì các căn bệnh của
độc quyền vẫn tồn tại gây hại cho nền kinh tế.
Phàm những gì không phải chân lý, hay định luật thì đều
có thể thay đổi được. Do vậy những căn bệnh độc quyền vẫn có thể chữa
trị nếu có cơ chế kiểm soát tốt. Đầu tiên phải bắt đầu từ minh bạch các
thông tin về các doanh nghiệp này, tiếp đó là tạo thêm nhiều doanh
nghiệp cùng ngành để cạnh tranh. Hiệu quả này được minh chứng rõ từ
việc hình thành nhiều nhà cung cấp dịch vụ di động trong ngành viễn
thông vài năm trước. Kết quả là người tiêu dùng và nền kinh tế sẽ hưởng
lợi.
Vũ Dũng - Đức Thành
------------
Xin nhắn gởi 2 ông nhà báo
trên: Đảng và Nhà Nước rất dị ứng hai chữ Độc Quyền, rất dễ rước họa
vào thân nếu kẻ nào dám bàn đến 2 chữ trên.
|
