Sau loạt bài " Mổ xẻ sự yếu kém của khoa học Việt Nam ", GS-TSKH Lê Huy
Bá, ĐH Công nghiệp TP.HCM nêu 10 ý kiến đề xuất nhằm góp phần xây dựng
nền khoa học nước nhà, đặc biệt là thái độ ứng xử với nhà khoa học.
Theo tôi, những nhà khoa học chân chính, họ sống rất đơn giản, và nguyện vọng của họ cũng rất giản đơn.
1. Các quyền tự chủ trong nghiên cứu khoa học.
Sức sáng tạo và bản quyền chất xám, kết quả làm việc của các đề tài,
mặc dù đã có Nghị định 44, hay 115 Liên Bộ… nhưng giá trị thực thi vẫn
còn chưa thực sự đi vào cuộc sống. Thông tư Liên Bộ là “nới rộng” cho
quyền tự chủ của các nhà khoa học, nhưng về các tỉnh, thành, tùy theo
điều kiện mà người ta lại cắt xén, thường chỉ còn 65-70% mà thôi!...
Nhà nghiên cứu đến nay vẫn chịu o ép nhiều bề, vẫn phải tuân theo cơ
chế “xin, cho”, vẫn phải giải trình hàng đống câu chất vấn của tài vụ,
của Sở Kế hoạch Tài chính và phải đủ đức kiên nhẫn để vượt qua những
rào cản mà ở nước mình mới có, nước tiên tiến thì không!
Các nhà khoa học đầu ngành, lại đều đã ở tuổi 60 cả, họ rất ngại ngần
khi phải dự những buổi “bảo vệ tài chính” hay “giải trình kinh phí” mà
chính họ là người phải trả giá từng món thấp cao ở chợ vậy. Sở KH &
CN thì nay đã thoáng nhiều rồi nhưng Sở Tài chính thì vẫn gây trở ngại
và chậm trễ.
Trong thực tế, chúng ta đã và đang thấy, những đề án có giá trị khoa
học cao nhưng không thực hiện nổi vì không thấy ai, không có một đơn vị
nào sẵn lòng tài trợ cho họ nghiên cứu cả. Kết quả là, nhiều ý tưởng
vàng đành phải chết lụi theo năm tháng.
Nếu ai đó có đề tài phải đăng ký qua một quy trình lâu lắm, nhiêu kê
lắm. Điều này giải thích tại sao, trí thức Việt Nam rất thông minh, rất
giỏi, nhưng trình độ công nghệ của ta vẫn thấp, sản phẩm của ta vẫn
chưa cao. Nhiều trường hợp khi học và làm việc ở nước ngoài rất thành
đạt, có nhiều phát minh sáng chế nhưng khi về Việt Nam lại khó có phát
minh nào cả!
2. Điều kiện và phương tiện làm việc tối thiểu cho các nhà khoa học còn rất thiếu, thậm chí không có
Nhà khoa học, kể cả được gửi đào tạo ở nước ngoài hay Việt kiều, họ đều
mong muốn khi về nước, phải có đủ phương tiện, phòng thí nghiệm tối
thiểu để làm việc, để khởi đầu hay thực thi ý tưởng khoa học mà họ nung
nấu bấy lâu nay. Họ biết hoàn cảnh nước ta còn nghèo, lấy tiền đâu mà
đòi hỏi cao! Nhưng vấn đề nơi làm việc và điều kiện làm việc là quan
trọng nhất.
Một số trường hợp khi về nước, về một cơ quan, sau một thời gian, không
đủ điều kiện làm việc, đành rũ áo ra đi. Thậm chí, có trường hợp, giáo
sư mà không có nổi một cái bàn làm việc và máy tính cho riêng mình,
trong suốt nhiều năm. Điều này thật sự đáng lo ngại.
Trong lúc đó, có một vài người lại nghĩ rằng, các nhà khoa học phải
được bổ nhiệm chức này, chức nọ. Suy nghĩ này là không chính xác. Người
trí thức chân chính họ không đòi hỏi chức tước đâu! Mà cái quan trọng
nhất là họ có đủ điều kiện tối thiểu để làm việc hay không, và được yên
ổn để làm việc hay lại bị lôi kéo vào vòng tranh chấp, phe phái, đấu
đá, mất thời gian, vô bổ… Nhưng lại có một nghịch lý, ở nước ta, tình
trạng hiện nay, có chức mới có quyền để đăng ký, để dễ duyệt kinh phí
nghiên cứu, có lương cao (hệ số chức vụ) có quyền điều nhân lực, có xe
đi lại.
Điều này dễ dẫn đến hiện tượng: một số trí thức chỉ mong và thậm chí
lập mưu kế để lấy được chức, mà quên làm nhiệm vụ chuyên môn, sinh ra
đấu đá nhau. Bên cạnh đó, các chế độ cho trí thức chưa có, hoặc có mà
chưa rõ ràng. 3. "Văn minh cơ quan và hành vi ứng xử" với nhà khoa học
Nhiều người đặt câu hỏi: Có thật sự, lãnh đạo đã tôn
trọng họ? Nhiều cơ quan, trả lương cao, nhưng nhà khoa học đầu ngành
vẫn bỏ đi, chỉ vì hành vi ứng xử của lãnh đạo trong cơ quan chưa thấu
tình đạt lý. Có một số lãnh đạo xem nhà khoa học như một cái bức tranh
treo tường trong phòng làm việc của họ hay vật liệu đánh bóng cơ quan
mà thôi. Họ cũng tổ chức “Hội đồng tư vấn khoa học” nhưng trên thực tế
không hoạt động! Những trí thức thường có điểm yếu là dễ tự ái. Nếu họ
cảm thấy không được tôn trọng họ sẽ bỏ đi.
4. Nhà khoa học cần được trả lương đúng, như mọi lao động
Trả lương đúng không phải là trả cao, mà phải tương xứng với mức độ
chất xám bỏ ra, theo bằng cấp của họ. Trong lúc đó, ta lại chưa có bậc
lương khởi điểm cho các bậc trí thức khác nhau về học vị và chức danh
khoa học. (Giữa kỹ sư, thạc sỹ, tiến sỹ, hay PGS, GS chưa có sự khác
nhau rõ ràng).
Mặt khác, hiện nay, đồng lương quá lỗi thời, làm cho một số trí thức có
chuyên môn cao bỏ Nhà nước, sang làm cho công ty nước ngoài hay đi nước
ngoài làm việc. Đó là hiện tượng “chảy máu chất xám” đáng tiếc
5. Giải quyết vấn đề nhà khoa học đầu ngành, cao tuổi
Vấn đề đáng bàn ở đây là những nhà khoa học đầu ngành nắm cương vị lãnh
đạo cơ quan, ở cái tuổi 60, nghỉ lãnh đạo là đồng nghĩa với tuổi nghỉ
hưu luôn. Nếu họ ở lại làm việc cũng có cái khó cho họ và khó cả cho ê
kip mới lên thay; mặc dù bề ngoài thì vẫn vui vẻ, nhưng bên trong, cả 2
phía đều thấy có cái gì đó không ổn. Mà nếu để cho những nhà khoa học
đầu đàn này nghỉ hẳn hay kiếm cơ quan khác không đúng chuyên môn, ấy là
một thiệt hại lớn cho nước nhà. Vì những nhà khoa học chân chính, họ
lấy việc cống hiến trọn đời như một lẽ sống, một niềm vui. Vậy ta phải
xử lý sao đây để họ cống hiến nhiều nhất, cho thấu tình đạt lý nhất?
6. Trí thức muốn có sự đối xử công bằng xã hội
Trí thức của ta có nhiều nguồn đào tạo: từ trong nước, từ các nước xã
hội chủ nghĩa cũ, từ các nước phương tây về hay từ miền Bắc vào Nam.
Tất nhiên sẽ không có một sự công bằng nào là tuyệt đối cả, nhưng các
trí thức muốn có một công bằng xã hội tương đối giữa họ. Dẫu có đói khổ
mà được đối xử công bằng vẫn tạo cho họ niềm tin, niềm vui.
 |
Cần định hướng và tạo cho trí thức trẻ một lý tưởng
khoa học... Trong ảnh: Nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Tế bào gốc, ĐH
Khoa học tự nhiên TP.HCM. (Ảnh: VNN)
7. Vấn đề tư vấn, phản biện khoa học
Phần đông các nhà khoa học luôn có nhiệt tình, đưa hết những hiểu biết
của mình góp ý, tư vấn phản biện. Dẫu đôi lúc có những phản biện gay
gắt, khó lọt tai nhưng đó là phản biện xây dựng. Ấy vậy mà sự tiếp thu
của lãnh đạo còn hình thức, chiếu lệ. Thậm chí, có lãnh đạo chỉ nghe
theo “thầy dùi” chứ ít nghe các góp ý thẳng thắn, chân thành.
Hơn thế, vây quanh các nhà lãnh đạo là những trợ lý mà năng lực chuyên
môn có hạn, thậm chí còn non kém. Vì thế mà các góp ý phản biện không
mấy được trân trọng và tiếp thu. Những nhà phản biện thẳng thắn chưa
được tạo điều kiện tiếp cận nguồn thông tin, dữ liệu, thường ít có cơ
hội gặp trực tiếp lãnh đạo. Họ ít được mời phản biện lần thứ 2, vì lần
thứ nhất đã nói thẳng quá, làm phật lòng! Vì vậy, khi giao trách nhiệm
phản biện, ta phải thật sự bỏ qua định kiến cá nhân, phải mời chuyên
gia giỏi, dám nói thẳng, nói thật.
8. Không "chụp mũ" khi tranh luận khoa học
Giữa các nhà khoa học trong Đảng và ngoài Đảng, đôi lúc cũng nổ ra
tranh luận học thuật. Vì hiếu thắng, người trong Đảng (thường là có vị
trí lãnh đạo), đã “chụp” cho người ngoài Đảng những cái “mũ”: Không
trung thành, sai quan điểm, mất lập trường… để đến nỗi người trí thức
ngoài Đảng phát sợ, phải tự nguyện ra đi. Trường hợp này không nhiều
nhưng cũng nên lưu ý, không nên gây tổn thương lòng tự trọng.
9. Định hướng và tạo cho trí thức trẻ một lý tưởng khoa học
Ta đã, đang và sẽ có một đội ngụ trí thức trẻ đông đảo, giỏi ngoại ngữ,
tiếp cận nhanh với thế giới thông qua tin học, internet. Nhưng, theo
tôi, cái xu hướng thực dụng đang lấn át lý tưởng khoa học.
Ta chưa có một đội ngũ trí thức trẻ dám có ý tưởng lớn, xây dựng trường
phái khoa học, chưa thực sự dám xông vào những gai góc, gay cấn của
khoa học. Số đông nặng về tìm kiếm “mẹo” kỹ thuật để kiếm nhiều tiền
hơn là một hoài bão, đề án khoa học, một giải Nobel. Thậm chí nhiều trí
thức trẻ xem học lấy một cái bằng giống như tìm “một cái cần câu cơm”
vậy! Phải làm sao đây để trí thức trẻ có hoài bão lớn, lý tưởng cao
đẹp, đóng góp thật nhiều cho xã hội?
10. Phát huy sức mạnh tổng hợp của các nhà khoa học
Nhà nước cần có những động tác liên kết các nhà khoa học, tăng tính hợp
đồng, sẻ chia hơn nữa để tổng hợp sức mạnh của lực lượng khoa học…
GS-TSKH Lê Huy Bá (Viện Khoa học Công nghệ và Quản lý môi trường, ĐH Công nghiệp TP.HCM) -----------
Thêm điều nói thật thứ 11:
Ngoài ngành Công an ra, sẽ không có Ban, Ngành nào có thể phát triển được dưới chế độ CSVN.
|
