Hôm qua, 17-12, khi được anh chị em báo tin rằng người ta ‘chiếm nhà’ của các Nữ Tử Bác Ái (NTBA), số 32 bis Nguyễn Thị Diệu, tôi vào trang web DCCT và thấy xuất hiện hình ảnh các chị đang có mặt giữa những đống xà bần. Vấn đề nhập nhằng về ngôi nhà này đã xảy ra từ bốn năm rồi, và hôm nay vẫn còn đó. Dĩ nhiên chính quyền luôn luôn có lý lẽ, có luật lệ và có sức mạnh! Nhưng các NTBA, vốn không bao giờ tranh chấp gì với ai, mà vẫn phải lộ diện để đối mặt, thì quả là có vấn đề! Nhưng vấn đề này thực chất như thế nào?

Muốn nắm rõ tiến trình sự việc, tôi đến xin gặp các chị phụ trách Tỉnh dòng NTBA Việt Nam, để nghe chính các chị trình bày. Tôi cố gắng ghi lại một cách trung thực nhất những gì tôi được chia sẻ, nhưng vì không thu âm, nên những lời sau đây không phải là nguyên văn lời nói của các chị.

Câu chuyện về ngôi nhà này tương đối đơn giản. Sau 1975, các cơ sở giáo dục của tôn giáo đều trở thành trường công do chính quyền quản lý, để tiếp tục công việc giáo dục con em. Trường Măng Non, 32 bis Nguyễn Thị Diệu, thuộc quyền sở hữu của Tu hội NTBA, trở thành một cơ sở giáo dục dưới sự quản lý của Phòng Giáo Dục Quận 3, TP Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, cũng nhắc lại rằng, theo Thông cáo chung ngày 15/10/1975 của Sở Giáo dục và Uỷ ban Liên lạc Giáo dục Công giáo, “quyền sở hữu của các trường sở giao cho Nhà nước sử dụng vẫn thuộc Giáo hội Công giáo và phải được sử dụng đúng mục đích giáo dục”.

Năm 1991, khi chính sách Nhà nước cho phép cảc nhà dòng mở trường Mầm Non thì các NTBA khai trương trường tư thục Mẫu Giáo Mai Anh, ngay trong khuôn viện tu viện, 42 Tú Xương. Dù điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn, chật hẹp và bất tiện, các chị vẫn cố gắng phục vụ theo ước mong của cha mẹ các cháu bé. Năm 2005, các chị phát hiện cơ sở 32 bis Nguyễn Thị Diệu đã biến thành một vũ trường karaôkê, ‘nhằm mục đích kinh doanh’ thay vì ‘sử dụng đúng mục đích giáo dục’ - và đối tượng phục vụ là thành viên Câu Lạc Bộ Những Nhân Vật Rất Quan Trọng - với một cái tên rất hoành tráng là: VIP CLUB.

Vì những lý do trên, ngày 26-5-2005, Tu hội NTBA gửi đến các cấp chính quyền thành phố ‘Đơn Khiếu Nại’ và yêu cầu trả lại tài sản, đính kèm với các tài liệu chứng minh quyền sở hữu của Tu hội đối với căn nhà nói trên. (Cũng xin lưu ý điều này: dù luật pháp hiện nay xác định rằng ‘đất đai thuộc sở hữu toàn dân’ nhưng ‘căn nhà thì thuộc quyền sở hữu của tư nhân’; và tư nhân nào có chủ quyền hợp pháp đối với căn nhà của mình, thì có thể xin cấp và phải được cấp ‘quyền sử dụng’ mảnh đất mà ngôi nhà mình tọa lạc, nếu mảnh đất ấy không thuộc diện quy hoạch của Nhà nước cho một công trình lợi ích chung)

Lá đơn này không được cứu xét! Sau hơn hai năm, thay vì cứu xét đơn khiếu nại, thì tháng 9 năm 2007, Công ty Quản lý nhà Thành phố cho Ban Quản lý Đường sắt thuê cơ sở này. Như thế, lá đơn khiếu nại liên quan đến vũ trường không còn lý do để cứu xét. Ngày 15-12-2007, Ban Quản lý Đường sắt cho đập phá cơ sở. Ngay lập tức trên dưới 70 chị kéo nhau về ‘nhà của mình’ mà cầu nguyện. Ngay hôm ấy, một biên bản được lập giữa Ban Quản lý Đường sắt và Tu hội, dưới sự hiện diện và bảo đảm của chủ tịch UBND Phường 6: hai bên đồng ý giữ nguyên hình trạng theo ảnh chụp hiện trường, cho đến khi có thỏa thuận giữa Tu hội và chính quyền.

Thế nhưng tháng 3-2008, Ban Quản lý Đường sắt cho đập phá một lần nữa. Thế là các NTBA lại về ‘nhà của mình’ mà tổ chức cầu nguyện lần thứ hai; đồng thời yêu cầu chính quyền làm rõ mọi việc. Vì không ai có thể giải quyết vấn đề tại chỗ, đồng thời có sự trung gian hòa giải của Ban Tôn giáo của Thành phố và của Quận 3, Mặt trận Tổ quốc Thành phố, Công an Thành phố, nên các chị yêu cầu lập biên bản hiện trường lần thứ hai, qua đó hai bên đồng ý ngưng đập phá căn nhà, mà để nguyên trạng cho đến khi có thỏa thuận giữa chính quyền và Tu hội NTBA. Biên bản này được ký kết vào cuối ngày 17-03-2008 trước sự chứng kiến của khoảng 100 nữ tu và các đại diện của Thành phố và của Quận 3. 

Sau lần lên tiếng này, chính quyền Thành phố lại chuyển cơ sở ấy cho UBND Quận 3, và người ta treo lên một băng biểu ngữ (banderolle): Dự án xây dựng Trường Mẫu Giáo. Tu hội vẫn tiếp tục kiên nhẫn chờ đợi chính quyền cứu xét đơn khiếu nại của mình, mặc dù hằng năm Tu hội vẫn gửi lại một đơn khiếu nại mới (31/3/2006 - 29/11/2007).

Ngày 17-6-2008, Ban Tôn giáo Thành phố mời đại diện Tu hội dự buổi họp để đi đến một cách giải quyết hợp lý, hợp pháp. Buổi họp này có sự hiện diện của Mặt trận Thành phố. Chính quyền khẳng định rằng mọi bất động sản mà Nhà nước sử dụng thì không còn cơ sở pháp lý nào để ‘trả lại’, vì đất đai là ‘sở hữu toàn dân’ do Nhà nước quản lý, và không tư nhân hay tổ chức nào là sở hữu chủ cả. Tuy nhiên, theo chính sách tôn giáo, Nhà nước có thể xét ‘cấp’ một diện tích để sử dụng theo nhu cầu của một tổ chức tôn giáo. Vì thế, nếu Tu hội muốn được xét cấp thì có thể làm đơn yêu cầu cấp đất, và nêu rõ lý do. Mặc dù có thể nói chuyện dằng dai về pháp lý, căn cứ ngay trên luật pháp và chính sách của CHXHCN Việt Nam,  để ‘đòi’ lại bất động sản của mình; nhưng để tránh đặt chính quyền vào vị thế phủ quyết, bởi vì ‘trả lại’ là một hành động mà chắc chắn nhà cầm quyền sẽ không bao giờ làm; mặt khác, Tu hội cũng không việc gì phải ‘xin cấp’ một bất động sản thuộc sở hữu của mình, nên các chị đã chọn con đường dung hòa.

Ngày 26-10-2008, Tu hội gửi đến chính quyền TP Hồ Chí Minh ‘Đơn Đề Nghị giao cơ sở số 32 bis Nguyễn Thị Diệu’. Lý do các chị yêu cầu ‘giao’ cơ sở, ấy là vì trường Mẫu giáo Mai Anh mà Nhà nước đã cấp phép hoạt động thì tọa lạc trong khuôn viên nhỏ bé của tu viện, một nơi mà hiện nay không còn đủ chỗ cho số nữ tu gia tăng.

Sở dĩ các chị gửi ‘Đơn đề nghị giao cơ sở’, ấy là để cho chính quyền có thể giải quyết theo đường lối của mình, bởi lẽ các chị không đặt ra vấn đề ‘đòi đất’; tuy nhiên, đề nghị này cũng không phải là một đơn độc lập để ‘xin cấp đất’, chẳng liên quan gì đến cơ sở 32 bis Nguyễn Thị Diệu. Chính quyền từng ‘giao’ cho Tòa Giám Mục khu đất số 6 B Tôn Đức Thắng, vốn thuộc sở hữu của tòa Giám Mục Sàigòn trước đây, để xây dựng Trung tâm Mục vụ; thì bây giờ, chính quyền cũng có thể danh chánh ngôn thuận ‘giao’ cho NTBA cơ sở 32 bis Nguyễn Thị Diệu. Thậm chí, nếu vì nhu cầu sử dụng chính đáng tại địa điểm này mà chính quyền muốn ‘giao’ cho các chị một diện tích khác, thì các chị cũng sẽ xem đấy là một cơ sở thuận lợi để đi đến một giải pháp tốt đẹp, đối với chính quyền cũng như đối với Tu hội.

Thế nhưng sau hai tháng, dù ‘Đơn đề nghị’ này chưa được phản hồi, thì ngày 17-12-2008, các chị được tin người ta đang đập phá căn nhà để làm một cái gì đó. Như vậy, người ta đã bất chấp các Biên bản ngày 25-12-2007 và 17-03-2008, đó là để nguyên hiện trạng cơ sở cho đến khi đi đến một thỏa thuận giữa chính quyền và Tu hội. Thế là một lần nữa, các NTBA đến hiện trường để chứng kiến những vi phạm và khẳng định rằng cơ sở này là tài sản của Tu hội.

Trên đây là nội dung diễn tiến của vụ việc theo như tôi nhận được từ các chị có trách nhiệm. Thế nhưng, dù các chị vốn khiêm nhường và chịu đựng, thì cũng đã thẳng thắn nói lên lời tâm sự:

“Từ nhiều năm qua, chúng tôi đã nỗ lực sống bác ái và phục vụ người nghèo theo tinh thần của Tu hội, nghĩa là luôn sẵn sàng đối thoại và cộng tác với chính quyền trong các hoạt động từ thiện xã hội. Vì thế trong vụ việc này, chúng tôi không bao giờ muốn làm ồn ào cả. Chúng tôi không hề chủ trương thông báo cho những người không liên quan, hoặc đưa tin lên mạng internet. Thậm chí, có những người ưu ái với chúng tôi đã điện thọai từ những nơi thật xa để phỏng vấn, thì chúng tôi cũng cám ơn họ và xin họ hiểu giùm là chúng tôi chỉ trao đổi với những người có liên quan trực tiếp với vụ việc này.”

Nói cho cùng, chuyện này xuất phát từ nỗi ưu tư trải dài qua nhiều năm tháng, có thể nói là hơn 30 năm qua. Từ ngày thay đổi chế độ, các NTBA luôn mặc lấy tinh thần của Công đồng Vatican II, đặc biệt trong Gaudium et Spes, để sống cho người nghèo. Và sau này, theo tinh thần Thư Chung của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, các chị lại càng dấn thân hơn vào những công tác do chính quyền đề xuất nhằm phục vụ người nghèo. Các chị ‘cố gắng hết sức’ để tin tưởng vào thiện ý của các cấp chính quyền. Thậm chí các chị đã cử người tham gia Hội đồng Nhân dân, Ủy ban Đoàn kết Công giáo, Mặt trận Tổ quốc, Hội Liên hiệp Phụ nữ…. Ngoài việc phục vụ ‘nhân dân’ hết lòng hết sức, các chị còn lấy một phần tài chánh mà ân nhân trao tặng người nghèo thông qua các chị, để đóng góp vào các chương trình phục vụ người nghèo của chính quyền.

Sau ba mươi năm nỗ lực phục vụ người dân theo lời kêu gọi của chính quyền, thay vì niềm tin tưởng lẫn nhau gia tăng, thì cách giải quyết vụ việc như thế này khiến các chị tự hỏi xem còn có nên kiên trì tin tưởng vào sự chân thành của chính quyền nữa hay không. Vấn đề không chỉ đơn thuần là cái cơ sở thật nhỏ bé đối với chính quyền thành phố, mà là vấn đề niềm tin. Dù thế nào đi nữa, trước vụ việc dằng dai này, thái độ của các chị luôn luôn là chờ đợi một thiện chí.

Và cho đến giờ phút này, các chị vẫn còn tiếp tục đợi chờ…

Trần Duy Nhiên