Mời các bạn theo dõi tiếp phần 2 của cuộc phỏng vấn. Phần này nói về người nông dân trong vai trò chủ thể khởi kiện Vedan cũng như sự bất cập trong hệ thống tòa án tại Việt Nam hiện nay. Biên tập viên Thiện Giao đặt câu hỏi về vai trò của cá nhân những người nông dân, và luật sư Nguyễn Vân Nam nhận định.

Quyền cơ bản của người nông dân

LS Nguyễn Vân Nam: Nói chung, ở một nhà nước pháp quyền, ai bị người khác gây thiệt hại, đều có quyền khởi kiện, yêu cầu tòa án buộc kẻ gây thiệt hại bồi thường thiệt hại.

Mỗi công dân có quyền và có trách nhiệm yêu cầu được bảo vệ. Chính vì trách nhiệm bảo vệ công dân và quyền lợi chung mà người dân trao cho Nhà Nước quyền lực tối cao.

LS Nguyễn Vân Nam

Trong vụ Vedan, người nông dân có 2 quyền cơ bản. Với tư cách là người chịu thiệt hại trực tiếp, họ có quyền yêu cầu tòa án buộc công ty Vedan bồi thường thiệt hại. Mặt khác, họ có quyền với tư cách công dân trong một nhà nước pháp quyền, là quyền đối với Nhà Nước.

Tôi đã nói ở phần trước, người chịu trách nhiệm chính là Nhà Nước, là chủ thể lẽ ra phải khởi kiện công ty Vedan. Khởi kiện có thể ngay tại nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam; khởi kiện có thể tại nơi Vedan đăng ký trụ sở chính, là Đài Loan; hoặc là nơi thứ ba, tại tòa án bảo vệ đầu tư nước ngoài quốc tế.

Nếu nhà nước Việt Nam chưa làm được nghĩa vụ và trách nhiệm phải khởi kiện, thì một người nông dân, bị ảnh hưởng bởi Vedan, hay bất cứ một người nào khác trong một nhà nước pháp quyền, có quyền khởi kiện yêu cầu tòa án buộc chính phủ Việt Nam phải khởi kiện công ty Vedan.

Tức là người dân trong 1 nhà nước pháp quyền có 2 quyền căn bản: quyền trực tiếp đến mình và quyền yêu cầu nhà nước bảo vệ.

Quyền buộc chính phủ khởi kiện Vedan

Thiện Giao: Xin anh nói rõ hơn về quyền của công dân, khởi kiện hành chánh, yêu cầu tòa án buộc chính phủ khởi kiện Vedan?

LS Nguyễn Vân Nam: Mỗi công dân có quyền và có trách nhiệm yêu cầu được bảo vệ. Chính vì trách nhiệm bảo vệ công dân và quyền lợi chung mà người dân trao cho Nhà Nước quyền lực tối cao. Nhà Nước dùng quyền này để bảo vệ quyền lợi của cộng đồng, của xã hội và của mỗi công dân.

Thiện Giao: Về khía cạnh tòa án, cấp thẩm quyền nào có thể xử được vụ này?

LS Nguyễn Vân Nam: Qui định thẩm quyền là vấn đề căn bản của hệ thống tòa án. Ở Việt Nam, người ta chia thẩm quyền theo lãnh thổ. Điều này không thích hợp vì có những trường hợp mà tòa án cấp thấp nhất, tức cấp huyện, bị quá tải về khả năng. Chẳng hạn các vụ đụng chạm đến hàng loạt người, rất nhiều người. Vedan là một ví dụ: 1 bị đơn với hàng trăm, hàng ngàn nguyên đơn. Hay chẳng hạn những vụ có ảnh hưởng rất lớn đến xã hội hay có giá trị kinh tế tranh chấp rất lớn. Những vụ như vậy không thể để cho cấp sơ thẩm thấp nhất xử được.

Tôi đã nói ở phần trước, người chịu trách nhiệm chính là Nhà Nước, là chủ thể lẽ ra phải khởi kiện công ty Vedan. Khởi kiện có thể ngay tại nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam; khởi kiện có thể tại nơi Vedan đăng ký trụ sở chính, là Đài Loan; hoặc là nơi thứ ba, tại tòa án bảo vệ đầu tư nước ngoài quốc tế.

LS Nguyễn Vân Nam

Đặc biệt tại Việt Nam, sự chênh lệch về trình độ thẩm phán của tòa sơ thẩm Huyện với tòa sơ thẩm cấp Quận của Thành Phố, hay tòa sơ thẩm của Thành Phố là rất lớn. Hiện nay, luật pháp Việt Nam không phân thẩm quyền theo mức độ quan trọng của vụ tranh chấp, và vì vậy ảnh hưởng rất lớn đến quyền được tòa xem xét một cách có chất lượng. Nếu vụ Vedan không phải do tòa cấp Huyện mà do cấp thành phố sơ thẩm thì có thể sẽ khác rồi. Hiện tượng rất rõ hiện nay mà báo chí đã nói rất nhiều, đó là sự khó hiểu trong việc thụ lý hay không thụ lý hồ sơ.

Quyền khởi kiện với tư cách cá nhân 

Thiện Giao: Câu hỏi cuối, ông có nói Nhà Nước đáng lẽ ra phải là chủ thể khởi kiện Vedan, nhưng họ không làm. Vậy nếu một người nông dân, hay một số người nông dân, kiện Vedan với tư cách cá nhân có được không?

LS Nguyễn Vân Nam: Tôi nghĩ là hoàn toàn được. Nếu kiện trong nước, một người nông dân có thể chuẩn bị hồ sơ đầy đủ để khởi kiện, tòa thụ lý và khởi kiện, đây sẽ là trường hợp xử mẫu cho hàng loạt hồ sơ khác tiếp theo. Tức là không cần gì phải hội đủ bao nhiêu người họp lại làm đơn kiện tập thể. Điều này không cần thiết.

Trường hợp một nông dân muốn ủy quyền cho một luật sư khởi kiện Vedan ngay tại Đài Loan, bằng chính luật Đài Loan, cũng được. Tôi chỉ xin nhắc, là ở đây có 2 chủ thể cần và phải khởi kiện Vedan, đó là Nhà Nước và bản thân mỗi một người bị thiệt hại do hành vi làm thiệt hại môi trường, gây ô nhiễm sông Thị Vải, của công ty Vedan.

Thiện Giao: Xin cám ơn thời gian ông đã dành cho Đài chúng tôi.