Martha Ann Overland, Tuần báo TIME Diên Vỹ chuyển ngữ
Ba
mươi năm trước đây những người lính Việt Nam đã tham gia vào trận chiến
khốc liệt cuối cùng trên những ngọn đồi Lạng Sơn gần vùng biên giới
phía bắc của đất nước để đẩy lùi quân thù. Cả hai
phía đều chịu đựng những mất mát kinh khủng, nhưng cuối cùng Việt Nam
đã tuyên bố chiến thắng. Vài thập kỷ sau, quan hệ ngoại giao giữa hai
quốc gia đã được tái lập, họ gọi nhau là bạn hữu, ít nhất là bề ngoài.
Kẻ thù xưa của người Việt nay là một nhà đầu tư lớn vào nước này với
thương mại song phương đang ở mức cao nhất, và khách du lịch chứ không
phải là binh lính đang đổ vào.
Không, họ không phải là người
Mỹ mà là Trung Quốc. Như một phần trong nỗ lực bành trướng ảnh hưởng
kinh tế và chính trị của mình trong vùng Đông Nam Á, Trung Quốc đang
đầu tư mạnh mẽ vào Việt Nam. Các công ty Trung Quốc đang tham gia vào
hàng loạt các dự án về đường xá, khai thác mỏ và nhà máy năng lượng.
Nhưng mặc dù quan hệ hợp tác giữa hai quốc gia cộng sản này được các
người lãnh đạo Việt Nam ủng hộ, cuộc xâm lược hoà nhã này lại không
được hưởng ứng mấy từ dân chúng, những người đã chống trả sự tấn công
của Trung Quốc hơn nghìn năm qua và lần cuối cùng là vào năm 1979. Đa
số người Việt lo ngại là Trung Quốc đang được trao những chìa khoá
không những của các nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn của cả những
khu vực chiến lược nhạy cảm, đe dọa sự an ninh của quốc gia. "Mối nguy
hiểm nằm trong việc Trung Quốc đã thắng hầu hết các gói thầu xây dựng
các công trình điện, xi-măng và hoá chất," Ông Nguyễn Văn Thụ, chủ tịch
Hiệp Hội Doanh Nghiệp Cơ Khí. "Họ vét sạch mọi thứ và chẳng để lại gì."
Ông Thụ nói rằng ông nghi ngờ một số công ty Trung Quốc đã
thắng thầu bằng cách bỏ giá thấp, có nghĩa là họ sẽ sẽ xà xẻo trong xây
dựng, làm đe dọa chất lượng và an toàn công trình. Nhưng mối quan tâm
lớn nhất của ông chính là việc một số lượng lớn nhân công Trung Quốc
đang đổ vào, bao gồm cả những người nấu bếp và dọp dẹp, họ đang giành
công việc của người Việt và đe doạ sự ổn định xã hội trong nước. "Các
nhà thầu Trung Quốc đem mọi thứ vào, ngay cả chiếc bàn cầu!" Ông Thụ
nói. "Những vật liệu này Việt Nam có thể cung cấp cũng như nhưng công
việc mà nhân công Việt Nam có thể đảm trách."
Đòn sấm sét mới
nhất đánh vào tâm lý chống Trung Quốc là dự định của Hà Nội cho phép
những công ty con thuộc Tập Đoàn Nhôm Trung Quốc (Chinalco) để khai
thác mỏ bauxite ở khu vực Cao nguyên miền Trung Việt Nam. Bauxite là
nguyên liệu chính của nhôm mà Trung Quốc đang cần để cung cấp cho ngành
công nghiệp xây dựng của mình. Việt Nam dự đoán có khoảng 8 tỉ tấn
bauxite chất lượng cao, có trữ lượng lớn thứ ba trên thế giới. Nhưng hệ
quả môi trường từ việc khai thác khoáng sản này có thể rất cao. Khai
thác theo luồng thì có hiệu quả cao nhưng đất đai sẽ bị cày xới và việc
xử lý bauxite sẽ thải ra chất bùn đỏ độc hại, có thể hoà vào trong
nguồn nước dùng nếu không bảo quản đúng mức. Một số nhà khoa học có
kinh nghiệm cũng như phong trào bảo vệ môi trường đang chớm nở ở Việt
Nam đã đặt vấn đề rằng cho phép Trung Quốc quyền khai thác mỏ liệu có
là một quyết định sáng suốt hay không trong khi chính Trung Quốc đã
phải đóng cửa các khu mỏ của mình vì những tai hại khổng lồ đối với môi
trường.
Nhưng việc chống đối chủ yếu không nằm trong việc bảo
vệ môi trường mà đa phần là mối quan ngại của Việt Nam đối với đất nước
láng giềng phương bắc. Những tổ chức dân tộc lên án Hà Nội đã nhượng bộ
trước áp lực của một Trung Quốc đang đói nguyên liệu khi cho phép những
dự án khai thác mỏ được tiến hành. Những blogger đang lớn tiếng e ngại
về việc nhân công Trung Quốc đang tràn vào chính là chiến lược lâu dài
cua Bắc Kinh nhằm chiếm đóng đất nước họ. Những tổ chức dân chủ bị cấm
đoán, luôn vui mừng khi có dịp lên án chính quyền độc tài, gọi dự án
khai thác mỏ là một "âm mưu bệnh hoạn." Đầu tháng này, vị tu sĩ Phật
giáo chống đối chính quyền là Thích Quảng Độ đã tuyên bố rằng khai thác
các vựa mỏ sẽ tàn phá đời sống tự nhiên của các dân tộc thiểu số trong
vùng. Ông nói thêm rằng dự án đã tạo ra "một minh hoạ về việc Việt Nam
phải dựa vào Trung Quốc." Không thấy có sự chống đối tương tự đối với
hai công trình mỏ của công ty nhôm khổng lồ của Mỹ là Alcoa tại tỉnh
Đak Nông thuộc Cao nguyên miền Trung.
Sự phản đối bất ngờ nhất
có lẽ là từ Tướng Võ Nguyên Giáp, một nhà lãnh đạo quân sự được kính
trọng, người từng đánh bại người Pháp và người Mỹ. Trong một bức thư
gửi cho Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, vị anh hùng thời chiến 97 tuổi đã
lên tiếng quan ngại về sự hiện diện của quá đông người Trung Quốc ở Cao
nguyên miền Trung, cửa ngỏ chiến lược của Việt Nam, nơi từng quyết định
thắng bại của các trận chiến.
Những quốc gia khác trong vùng
đã cảm thấy không yên ổn trước sự thèm khát tài nguyên của Trung Quốc.
Tháng trước chính phủ Úc đã từ chối công ty khai thác mỏ Minmetals của
Trung Quốc việc mua lại công ty đang thiếu nợ trầm trọng là OZ
Minerals, công ty khai thác kẽm lớn nhì thế giới với giá 1,8 tỉ đô-la,
vì những quan ngại về an ninh quốc phòng. OZ Minerals có những hoạt
động gần vùng thử nghiệm vũ khí Woomera của Úc.
Chính quyền Hà
Nội nói rằng họ đang lắng nghe những quan ngại này nhưng dường như họ
vẫn không thay đổi quyết định. Vừa qua Thủ tướng Dũng đã tuyên bố việc
khai thác bauxite là "chính sách lớn của đảng và nhà nước." Phó Thủ
tướng Hoàng Trung Hải tái xác nhận quyết định của chính phủ và một số
quan chức cấp tỉnh đã có mặt tại hội nghị khai thác khoáng sản vừa qua
để bảo vệ dự án này với lập luận là mặc dù có sự hiện diện của công
nhân Trung Quốc, việc khai thác khu vực này sẽ có lợi cho các sắc dân
thiểu số đói nghèo trong vùng.
Áp lực tiến hành các công trình
này đối với Việt Nam thì vô cùng lớn, Carl A. Thayer, chuyên viên về
Việt Nam đang giảng dạy tại Học viện Quốc phòng Úc thuộc Đại học New
South Wale nói. Để tồn tại, Việt Nam cần trao đổi mậu dịch với Trung
Quốc, một quốc gia với nền kinh tế đứng thứ ba trên thế giới. Ông
Thayer công nhận rằng không có công ty nào ở Trung Quốc hoạt động độc
lập với chính quyền họ. "Nếu đi lên cao hơn, ta sẽ thấy một mối liên hệ
về quân sự hoặc an ninh nào đấy," ông nói. "Nhưng một cuộc xâm lăng của
Trung Quốc? tôi không tin điều này."
Chính Việt Nam đã tự gây
ra một số khó khăn cho mình, ông Thayer nhận định. Quốc gia này càng
ngày càng phụ thuộc vào đầu tư trực tiếp từ nước ngoài nhằm vực dậy nền
kinh tế của mình. Năm ngoái, đầu tư nước ngoài ở Việt Nam giảm mất 11,5
tỉ, một con số kỷ lục. Cũng trong năm qua, Trung Quốc đã đầu tư 73 dự
án vào đất nước này với tổng trị giá 334 triệu đô-la. Nhưng trong hiện
tình kinh tế suy sụp toàn cầu, đầu tư trực tiếp từ nước ngoài đã giảm
đến 70% trong quí đầu của năm 2009 so với cùng kỳ năm ngoái.
Hà
Nội đang kêu gọi tăng cường đầu tư và đang càng tuyệt vọng mong tiền từ
bên ngoài rót vào trước hiện tình kinh tế suy thoái. Việt Nam lại còn
tích luỹ một tỉ lệ thiếu hụt khổng lồ trong việc giao thương với Trung
Quốc. Khi ngày càng nhiều các công ty Trung Quốc từ bên kia biên giới
đang đổ hàng triệu đô-la vào những dự án đầu tư thì Hà Nội không thể tự
đưa ra tất cả các điều khoản hoặc ngăn chận chúng. "Người Việt cần phải
cẩn trọng với những gì mình ước muốn." ông Thayer nói. Nguồn: TIME
|