Trân Văn, phóng viên RFA

2009-05-01

Đến nay, Đảng và chính phủ Việt Nam vẫn xem việc duy trì sự “ổn định chính trị” là yếu tố đặc biệt quan trọng trong tiến trình cải cách để phát triển kinh tế và việc “tăng cường quản lý lĩnh vực thông tin, tuyên truyền”, được xác định như phương thức tối ưu để “giữ vững sự ổn định chính trị”.

AFP PHOTO

Việt Nam hiện có hơn 700 tờ báo nhưng tất cả điều nằm trong vòng kiểm soát, chịu sự chi phối của Đảng và Nhà nước.

Tuy nhiên, đã và đang có nhiều dấu hiệu cho thấy, cung cách quản lý, điều hành hệ thống truyền thông ở Việt Nam lại đang là nguyên nhân tạo ra nhiều bất ổn, đe dọa sự “ổn định chính trị” mà Việt Nam muốn giữ.

Lọat bài “Bào mòn uy tín truyền thông có giữ được ổn định chính trị?”, với ba kỳ, do Trân Văn thực hiện, sẽ mô tả các nỗ lực quản lý lĩnh vực thông tin, tuyên truyền, đang đe dọa mong muốn duy trì sự “ổn định chính trị” của Việt Nam hiện nay như thế nào.

Tổ chức, quản lý truyền thông

Việt Nam hiện có khỏang 700 cơ quan báo chí, bao gồm báo in, đài phát thanh, đài truyền hình, với khỏang 15.000 nhà báo được Bộ Thông tin – Truyền thông cấp thẻ hành nghề.

Tất cả các cơ quan báo chí ở Việt Nam đều có cơ quan chủ quản, hoặc là tổ chức đảng hay cơ quan công quyền, hoặc là các đòan thể, tổ chức chính trị, tổ chức xã hội – nghề nghiệp của trung ương hay địa phương.

Ngòai việc phải chấp hành sự chỉ đạo, sắp xếp của cơ quan chủ quản, các cơ quan báo chí ở Việt Nam còn bị giám sát bởi “Ban Tuyên giáo” của Trung ương Đảng và “Ban Tuyên giáo” của các địa phương, nếu cơ quan chủ quản của họ là những đơn vị trực thuộc tỉnh, thành phố.

Ban Tuyên giáo là tên gọi mới nhất của bộ phận thay mặt Đảng theo dõi, chỉ đạo những lĩnh vực tác động đến “tư tưởng, nhận thức” của công chúng.

Gần đây, sau hàng lọat nỗ lực “cải cách hành chính”, các cơ quan báo chí ở Việt Nam còn được cả Bộ Thông tin Truyền thông của chính phủ và các Sở Thông tin Truyền thông của địa phương tham gia “theo dõi, chỉ đạo”.

Báo chí của nhà nước là công cụ thông tin của Đảng. Những điều Đảng cho nói thì chắc chắn họ phải nói. Điều gì không cho phép thì họ không được nói.

Nhà thơ Nguyễn Tấn Cứ

Hàng tuần, hàng tháng, lãnh đạo các cơ quan báo chí lần lượt được Ban Tuyên giáo của Trung ương Đảng và Bộ Thông tin Truyền thông của chính phủ triệu tập để nghe nhận xét – đánh giá về họat động tuyên truyền của báo giới trong tuần, hoặc trong tháng đã qua, cũng như nghe phổ biến chủ trương, định hướng tuyên truyền trong tuần, hoặc trong tháng sắp tới.

Nếu có cơ quan chủ quản là những đơn vị trực thuộc tỉnh, thành phố, các cơ quan báo chí còn phải tham dự thêm những cuộc họp tương tự do Ban Tuyên giáo và Sở Thông tin – Truyền thông của địa phương tổ chức.   

Đảng toàn quyền sinh sát

Bởi xem “tư tưởng – nhận thức” là một “mặt trận quan trọng”, ngòai hệ thống cơ quan chủ quản - tuyên giáo - thông tin và truyền thông, việc bổ nhiệm những cá nhân lãnh đạo các cơ quan báo chí luôn được xem xét cẩn thận và thực hiện theo qui trình hết sức nghiêm ngặt, trải qua nhiều buớc và thường thì luôn phải có sự đồng ý của tất cả những cơ quan có liên quan như đã kể.

Dư luận Việt Nam xôn xao trước tin 2 phóng viên nhiều uy tín của hai tờ báo lớn nhất nước bị bắt giam và khởi tố vì những bài viết về vụ tham nhũng đánh bạc PUM18. AFP PHOTO.

Năm ngóai, con số nhà báo, cơ quan báo chí bị kỷ luật lập kỷ lục chưa từng có. Ðầu tiên là hai ông Huỳnh Sơn Phước và Trương Quang Vĩnh, cùng là Phó Tổng Biên tập tờ Tuổi Trẻ TP.HCM, không được “tái bổ nhiệm”.

Đến tháng 5, tới lượt phóng viên Nguyễn Văn Hải của tờ Tuổi Trẻ và phóng viên Nguyễn Việt Chiến của tờ Thanh Niên bị khởi tố, bị tạm giam rồi bị kết án vì “lợi dụng các quyền tự do, dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”.

Bài “Tản mạn đảo xa” chỉ thể hiện bức xúc, buồn phiền của một công dân khi quốc gia bị quốc gia khác xâm lấn quê cha, đất tổ của mình. Một biểu lộ về long yêu nước như vậy không nên bị kết án.

Ô. Nguyễn Quốc Thái

Sang tháng 8, các ông: Bùi Văn Thanh - Phó Tổng biên tập tờ Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Quốc Phong - Phó Tổng biên tập tờ Thanh Niên, Huỳnh Văn Sánh -Tổng thư ký tờ Thanh Niên, Dương Ðức Ðà Trang - Trưởng Văn phòng đại diện của tờ Tuổi Trẻ tại Hà Nội, cùng bị thu hồi thẻ hành nghề, bị cách chức vì liên đới trách nhiệm với sai phạm của hai phóng viên đã kể.

Trong đợt trừng phạt đó, còn một phóng viên tên là Trần Đình Dũng, của Báo Khoa học và Đời sống, bị thu hồi thẻ hành nghề do thực hiện một phóng sự ảnh, chụp các quan chức Việt Nam ngủ gật trên chuyên cơ chở ông Nguyễn Tấn Dũng công du Hoa Kỳ hồi tháng 6.

Ít tháng sau, có thêm hai ông Lý Tiến Dũng, Tổng biên tập và Ðặng Ngọc, Phó Tổng biên tập tờ Ðại Ðoàn Kết cùng bị cách chức vì “vi phạm kỷ luật tuyên truyền”.

Cuối năm, đến lượt ông Lê Hòang, Tổng biên tập tờ Tuổi Trẻ và ông Nguyễn Công Khế, Tổng biên tập tờ Thanh Niên bị buộc rời khỏi chức vụ lãnh đạo hai tờ báo này. Đó là chưa kể, trong năm 2008, còn hơn 20 cơ quan báo chí bị phạt tiền.

Tuy rất nhiều người cùng nghĩ như nhà thơ Nguyễn Tấn Cứ:

“Báo chí của nhà nước là công cụ thông tin của Đảng. Những điều Đảng cho nói thì chắc chắn họ phải nói. Điều gì không cho phép thì họ không được nói. Cho nên đối với trong nước, tự do thông tin là điều không thể bàn được. Luật Báo chí giống như luật đi đường, anh đi trật thì họ phạt.

Đối với báo chí, điều này rất đơn giản, các Tổng biên tập đều là đảng viên. Nếu là đảng viên mà tôi bảo anh không nghe thì tôi cách chức!  nhưng cách đối xử với báo giới như thế, vẫn khiến nhiều tầng lớp trong xã hội tại Việt Nam, cũng như nhiều quốc gia, tổ chức bên ngòai Việt Nam xúc động và phản ứng.”

Những phản ứng đó có khiến chính quyền chùn tay, thậm chí chính quyền minh định rằng là sẽ tạo điều kiện cho báo chí họat động tốt, song gần đây lại xảy ra thêm hai sự kiện đáng chú ý khác.

Ngày 14 tháng 4 năm nay, Bộ Thông Tin – Truyền Thông công bố quyết định đình bản tờ Du Lịch trong ba tháng để “củng cố, kiện toàn tổ chức và nhân sự lãnh đạo của tờ báo” vì không chấp hành chỉ đạo, cho đăng những thông tin vi phạm nghiêm trọng Luật Báo chí, trên số báo Xuân 2009.

“Vi phạm nghiêm trọng” đó là gì? Trong một cuộc phỏng vấn do Đài chúng tôi thực hiện,  ông Nguyễn Quốc Thái, Trợ lý Phó Tổng biên tập phụ trách tờ Du Lịch, giải thích:

“Nói về những bài trong số báo Xuân, trong đó có bài “Tản mạn đảo xa” của phóng viên Trung Bảo. Chúng tôi thấy rằng bài “Tản mạn đảo xa” chỉ thể hiện bức xúc, buồn phiền của một công dân khi quốc gia bị quốc gia khác xâm lấn quê cha, đất tổ của mình. Một biểu lộ về long yêu nước như vậy không nên bị kết án.”

Bạn nghĩ gì về sinh hoạt báo chí tại Việt Nam? Hãy gửi đến Ban Việt Ngữ ý kiến của Bạn, hoặc tham gia thảo luận tại Trang blog Ban Việt ngữ RFA

Hai ngày sau khi quyết định tạm đình bản tờ Du Lịch được công bố, ngày 16 tháng 4, tờ Tuổi Trẻ đột ngột ngắt ngang lọat bài viết về hiện tượng công nhân Trung Quốc tràn sang Việt Nam, với lý do phóng viên “viết không kịp” dù không ai tin đó là lý do thật. 

-------------------------------

Một nhà báo tên là Huy Đức, từng nhận xét trên blog mang tên Osin về cách hành xử của chính quyền với báo giới: Đa số những tờ báo mà chính quyền hiện thời đang ra tay chấn chỉnh, đều tự hạch toán kinh doanh, có những tờ báo đã nộp hàng trăm tỷ đồng tiền thuế cho nhà nước.

Những tờ báo ấy từ lâu đã sống và phát triển bằng tiền bạc của nhân dân nhưng trên thực tế, đem lại lợi ích thiết thực cho người dân không nhiều lắm.

Những tiếng nói thẳng thắn trên báo chí, chủ yếu, làm cho người dân tin tưởng nhiều hơn ở chính quyền và Đảng (về quyết tâm chống tham nhũng và dân chủ tự do). Niềm tin mà báo chí tạo ra ấy đôi khi đã giúp “xả” những ức chế trong dân và “tháo” được rất nhiều “ngòi nổ”.

Những niềm tin như vậy, liệu có còn không khi mà sau đợt xử lý báo chí hiện nay, chỉ còn lại những tờ báo chỉ biết ngoan ngoãn cúi đầu.

Khi hệ thống truyền thông chỉ còn những tờ báo ngoan ngõan cúi đầu như mong muốn của chính quyền, chính quyền có giữ được sự “ổn định chính trị” như mình muốn? Đó sẽ là nội dung kỳ 2 của lọat bài này. Mời qúy vị đón nghe…