Khai thác bôxit là chủ trương xuyên suốt, thống nhất qua nhiều năm, với nhiều đời lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng. (Ảnh: SGTT)

Ông Lê Thanh Phong là trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng, người ứng cử ngay tại huyện Bảo Lâm, nơi đang có dự án bôxit Tân Rai và hiện là Phó Bí thư Tỉnh ủy, phụ trách quản lý huyện Bảo Lâm, Lâm Đồng.

Ông khẳng định khai thác bôxit là chủ trương xuyên suốt, thống nhất qua nhiều năm, với nhiều đời lãnh đạo tỉnh, nhưng lực bất tòng tâm vì Lâm Đồng là tỉnh nghèo. Gần đây, nhờ Chính phủ quyết, nhờ dựa vào "chi viện của Trung ương và của tập đoàn lớn", ý tưởng và mong muốn của địa phương mới thực hiện được.

"Lâm Đồng xem đây là một trong những công trình trọng điểm của địa phương, thường xuyên có cán bộ xuống nắm tình hình, hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho chủ đầu tư, để làm sao dự án sớm đi vào hoạt động".

Với ý kiến của các nhà khoa học, của dư luận xã hội và đặc biệt là có một số ý kiến của các đồng chí nguyên là lãnh đạo quản lý trước đây, ông cũng có biết. Nên phải hết sức nghiêm túc xem xét điều gì nguy hại thì chấn chỉnh, không vì phát triển kinh tế mà bất chấp hết mọi việc như môi trường, an ninh quốc phòng... mà cũng không phải vì thế mà sợ rồi không làm gì cả, tài nguyên lại để nằm yên trong lòng đất. Phải đánh giá cả hai mặt, cái gì vì lợi ích dân tộc, lợi ích quốc gia thì làm.

Tuy nhiên ông cũng bộc bạch, lãnh đạo tỉnh đã không hề hay biết khuyến nghị từ đoàn nghiên cứu của Liên Xô trước đây về việc không nên khai thác bôxit tại Tây Nguyên, trong đó có Tân Rai. 

Người địa phương chúng tôi hiểu các vấn đề của mình...

Làm sao người ở ngoài vào có thể đánh giá được tình hình an ninh quốc phòng của tỉnh chúng tôi được. Là người địa phương, chúng tôi mới hiểu hết được các vấn đề của mình. (Ảnh: taynguyencultre.vn)

- Thưa ông Lê Thanh Phong, dư luận hiện giờ rất quan tâm tới dự án Bôxit tại Lâm Đồng. Chính quyền địa phương cũng đang kỳ vọng nhiều vào dự án quan trọng này. Vừa rồi, tỉnh có kiểm tra hoặc mời chuyên gia thẩm định để cân nhắc không?

Tỉnh không có chức năng làm việc kiểm tra cân nhắc đó. Dự án do Chính phủ xem xét, Tập đoàn Than, khoáng sản Việt Nam (TKV) lập dự án, và họ có những cơ sở để tin rằng dự án này sẽ thành công và đạt hiệu quả kinh tế cao.

Chúng tôi cũng không mời chuyên gia nào hết. Bản thân tập thể lãnh đạo ngồi lại tổng hợp tình hình xem chủ trương của mình làm thế có hợp lòng dân không, có đúng định hướng phát triển. Tỉnh chỉ họp những vấn đề gì còn sơ suất trong quá trình triển khai dự án như chính sách đối với dân, vấn đề giải tỏa, an ninh, môi trường.

Làm sao người ở ngoài vào có thể đánh giá được tình hình an ninh quốc phòng của tỉnh chúng tôi được. Là người ở địa phương, chúng tôi mới hiểu hết được các vấn đề của mình. Tôi khẳng định Lâm Đồng có đủ điều kiện đảm bảo triển khai thực hiện dự án.

Tỉnh cũng tin vào phê duyệt đánh giá tác động môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Chúng tôi chỉ giám sát xem họ có làm đúng như vậy không.

Qua phân tích thì hiện nay lãnh đạo Lâm Đồng thấy rằng làm cái này thì cái lợi nhiều hơn, không chỉ cho riêng Lâm Đồng mà còn cho phát triển kinh tế chung của cả nước.

Đến giờ phút này, Lâm Đồng chưa hề có một kiến nghị gì với Chính phủ đề nghị xem xét lại dự án này. Và nếu sau này nếu hậu quả xấu, rủi ro xảy ra trong khi thực hiện dự án này thì khi đó là trách nhiệm của từng người lãnh đạo từng vị trí cần xem lại mình. Vẫn chưa thấy vấn đề gì rủi ro xảy ra, chúng ta mới áng chừng, mới nghe một vài ý kiến thì không thể khẳng định đó là rủi ro được.

Khó xử vì nhà thầu lách luật

"Việc lao động nước ngoài vào làm việc bất hợp pháp cần phải rút kinh nghiệm, giờ quy trách nhiệm cho ai cũng khó. Bản thân Lâm Đồng không thể với tay ra ngoài biên giới mà kiểm soát được." (Trong ảnh: Một công nhân người Trung Quốc đi cạnh các công nhân châu Phi tại một mỏ khai thác bô-xít. Nguồn NYT).

- Cũng với dự án này, xin được chuyển sang một vấn đề khác. Ông có thể nói gì về số lượng lao động phổ thông nước ngoài đang làm việc ở Tân Rai như vừa rồi báo chí đã mô tả?

Sơ sót ban đầu của TKV là không kí kết ràng buộc về sử dụng lao động VN với Chalieco. Theo con số chúng tôi nắm được,  hiện có 643 lao động Trung Quốc ở dự án, trong đó cán bộ quản lý là 156 người. Công nhân làm việc trực tiếp (lao động phổ thông) là 487 người, trong đó có 47 nữ. Số người có hợp đồng lao động trên 3 tháng là 490 người.

Nhưng khi nhà máy đi vào hoạt động, họ hết trách nhiệm, sẽ bàn giao, thu hồi mọi dụng cụ, nguyên vật liệu xây dựng nhà máy và rời đi. Lúc đó, người điều hành chính là TKV- đó không phải là người nước ngoài, hoặc nếu có thì chỉ là chuyên gia hướng dẫn kỹ thuật.

- Nhưng có điều, nhiều lao động phổ thông người nước ngoài đã vào làm việc tại Tân Rai bằng visa du lịch, không đăng ký?

Dư luận có nêu và thực tế có như vậy. Trong quá trình làm, vì muốn lợi và cần đảm bảo tiến độ công trình, nhà thầu Chalieco tìm cách này cách khác lách luật, nên họ đã lấy lao động nước họ sang, vì số lao động này có kinh nghiệm. Họ đã lách luật VN để làm việc đó.

Vài tháng trước, khi họ có hơn 100 lao động, chúng tôi ít quan tâm, vì họ chủ yếu ở vùng dự án. Đến khi nhiều, thuê nhà dân, địa phương mới biết. Chúng tôi đã nắm lại tình hình, chấn chỉnh làm việc với họ.

- Với số lao động không hợp pháp này, các ông đã chấn chỉnh thế nào?

Theo luật, họ phải đăng ký, bổ sung chứng chỉ ngành nghề, yêu cầu làm lại visa, nếu còn thời gian làm việc. Không trục xuất người ta ra ngay được, đuổi người ta đi đâu. Đã đưa vào rồi. Chỉ yêu cầu nhà thầu từ nay trở đi làm đúng quy định của VN. Không lí họ vào rồi, bằng hình thức này hình thức kia, còn quan hệ quốc tế giữa hai bên, không phải muốn làm gì cũng được. Vì thế, trong xử lý công việc cũng phải hết sức thận trọng, không phải làm sao cũng được.

Hiện giờ chúng tôi đang làm, giao cho các ngành chức năng làm việc với chủ đầu tư và chủ đầu tư làm việc lại với họ. Bây giờ phải từng bước hạn chế và đi đến chấm dứt cái chuyện hợp đồng chui này, họ phải đưa công khai và theo quy định của pháp luật Việt Nam. Cái này chúng tôi nhắc nhở họ qua nhà đầu tư chứ bản thân Lâm Đồng cũng không làm việc trực tiếp với họ được.

- Nhưng vừa rồi, một lãnh đạo của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội nói rằng, không chấp nhận lao động phổ thông là người nước ngoài?

Hợp đồng giữa tập đoàn TKV và nhà thầu Chalieco không đặt vấn đề lao động trong quá trình đó là ai. Khi trúng thầu rồi, nhà thầu vì lợi ích của người ta, vì mục tiêu của họ để hoàn thành các hạng mục công trình, họ có quyền thuê công nhân. Mình không bắt họ làm được vì trong hợp đồng không ràng buộc.

Theo tôi biết, TKV cũng đang khắc phục tình trạng này bằng thương thảo lại tìm cách hạn chế đưa lao động phổ thông Trung Quốc sang. Những việc gì công nhân VN làm được thì để lao động tại chỗ làm. Được biết nhiều công trình do công ty TQ trúng thầu họ cũng đưa công nhân vào, vì có việc người lao động tại chỗ không làm được.

Lao động nước ngoài ở Tân Rai (Ảnh: SGTT)

Địa chỉ trách nhiệm

- Ông có biết hiện nay do kinh tế khó khăn, nhiều lao động Việt Nam đang cần việc làm. Là người trong bộ máy quản lý Nhà nước ông có quan ngại gì về việc này?

Bây giờ chúng ta mới phát hiện ra kẽ hở luật pháp của chúng ta, chuyện đó làm sao chính quyền địa phương can thiệp được.

Chúng tôi có đặt vấn đề với TKV, khi nhà máy đi vào hoạt động, dứt khoát lấy người địa phương, tạo công việc làm tại chỗ. Hiện nay đã đi đào tạo tại Trung Quốc là 80 người, và khoảng 814 người đào tạo tại chỗ ở Lâm Đồng.

- Theo ông có hay không trách nhiệm của chính quyền sở tại khi để lao động phổ thông nước ngoài vào làm việc tại địa phương bằng visa du lịch?

Nếu nói trách nhiệm thì phải bắt đầu từ cửa khẩu, từ các ngành chức năng trong cả nước này. Khi họ vào Lâm Đồng làm việc thì mình mới phát hiện được, làm sao Lâm Đồng với tay ra ngoài biên giới được. Đây là khuyết điểm chung, cần rút bài học. Thực ra nhiều dự án khác lao động phổ thông Trung Quốc cũng vào làm, đâu phải mình Tân Rai.

Cái này là mình rút kinh nghiệm thôi chứ mình nói bây giờ mình quy trách nhiệm cho ai cũng khó. Chúng tôi cũng trong cộng đồng trách nhiệm chung bởi vì là lãnh đạo địa phương mà để xảy ra tình trạng như vậy.

Khi phát hiện hàng trăm lao động phổ thông ở Tân Rai thì chính lãnh đạo địa phương cũng đã xuống kiểm tra và sau đó chỉ đạo các ngành chức năng của mình trực tiếp vào làm việc này. Nhưng giờ mình khắc phục làm sao đừng để cho họ tiếp tục bằng cái hướng này, làm theo cái kiểu này mà họ phải rõ ràng minh bạch theo đúng pháp luật Việt Nam. Mình hướng cho họ vậy thôi chứ mình không thể cách nào mình bứng họ đi được.