Thưa ông Bộ trưởng ,

Trước tiên, cho phép tôi được chúc mừng ông đã được thừa uỷ quyền của Thủ tướng, kí Báo cáo số 91/BC-CP (BC-91) của Chính phủ gửi Quốc hội về việc triển khai các dự án bauxite gửi tới các đại biểu Quốc hội, hiện đã được công bố toàn văn trên Vietnamnet.  

Tôi và cử tri cả nước đã chăm chú đọc bản báo cáo này với tinh thần trách nhiệm, thiện chí muốn tìm được tiếng nói chung ngõ hầu giải toả, làm tan đi những lo lắng băn khoăn bấy lâu nay về sinh mệnh của dân tộc, sự an toàn của môi trường, túi tiền của dân… 

Để không mất thì giờ của ông Bộ trưởng và những ai quan tâm đến dự án này tôi xin đi thẳng vào BC 91, đi thẳng vào những điểm mà theo chúng tôi chính văn bản mà ông đã ký mâu thuẫn bên trong văn bản, mâu thuẫn với quy trình làm việc của bộ máy Chính phủ mà ông là thành viên, mâu thuẫn với các quy định hành chính, luật pháp đã ban hành và đang có hiệu lực... 

1/ Trích dẫn mâu thuẫn 1 từ BC 91:

"Việc lập, thẩm định và trình duyệt Dự án quy hoạch đã đảm bảo quy trình chặt chẽ, công khai và phù hợp quy định hiện hành. Tuy chưa có một Báo cáo Đánh giá môi trường chiến lược (ĐCM) riêng (do tại thời điểm xây dựng quy hoạch năm 2005-2006 chưa có hướng dẫn cụ thể về nội dung và kinh phí lập ĐCM), nhưng trong dự án Quy hoạch đã đề cập nội dung cơ bản của ĐCM và việc Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch là đảm bảo đúng Luật." 

Một dự án lớn như Dự án khai thác khai thác bauxite Tây Nguyên đã được phê duyệt quy hoạch khai thác, đã ký vốn đầu tư hàng tỷ USD, đã mời nhà thầu nước ngoài vào thi công khi chưa có đánh giá môi trường chiến lược ĐCM do thiếu kinh phí (mua được con trâu thiếu tiền tậu dây thừng) mà ông đảm bảo việc duyệt này là đúng luật và chặt chẽ thì xin chịu ông. Ông chỉ có thể lập luận điều này đối với cán bộ trong Bộ Công thương, còn trước Quốc hội, đại biểu nào chẳng thấy lập luận này chỉ chứng tỏ việc phê duyệt dự án là sai quy trình. Liệu Bộ Kế hoạch Đầu tư và Bộ Công thương xưa nay vẫn theo một quy trình ngược như vậy hay sao? 

BC 91 ghi: "Trong quá trình lập, thẩm định và trình duyệt Quy hoạch, Bộ Công nghiệp trước đây và sau này là Bộ Công Thương đã chỉ đạo tổ chức nhiều cuộc hội thảo với sự tham gia của các bộ, ngành và địa phương liên quan và một số nhà sản xuất alumin và nhôm lớn trên thế giới. Quy hoạch đã được gửi lấy ý kiến góp ý chính thức của các bộ, ngành và địa phương liên quan, đã được Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì thẩm định, góp ý và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt." Các Bộ ngành là Bộ nào? Bộ Công thương không gửi cho Bộ Văn hoá-Thể thao và Du lịch hay Bộ Lao động xã hội thì họ xem và góp ý sao được? Còn nếu là Bộ Kế hoạch Đầu tư thì đây là chuyện đương nhiên, việc gì phải kể và thông tin này hoàn toàn không có ý nghĩa. 

Hiện nay chưa có ĐCM để đánh giá môi trường, TKV đã ký hợp đồng cho các doanh nghiệp nước ngoài vào xây dựng nhà máy. Vậy nếu báo cáo môi trường khẳng định rằng việc khai thác này hại nhiều hơn lợi thì các vị có dừng dự án và bồi thường cho các nhà thầu Trung Quốc hay không? Làm sao mà ông Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên dám ký một báo cáo để rồi ông Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phải huỷ chữ ký của mình?! 

Trong cơ sự hiện nay, việc đánh giá khách quan hậu quả về môi trường chỉ có thể có được nếu do các nhà tư vấn độc lập nước ngoài tiến hành! Ngay cả Quốc hội có vị vẫn phát biểu bây giờ không bàn làm hay không làm mà chỉ bàn làm thế nào cho tốt, còn chính ông Chủ tịch lại đang lơ mơ: Dự án đã đâu vào đâu đâu mà trình Quốc hội. Vậy muốn làm tốt thì phải trên căn cứ khoa học nào và điều kiện gì chứ không thể cứ duy ý chí: muốn là được, hơn nữa đây lại là công trình đào bới trên "mái nhà" mình?! 

a/ Về môi trường

Chúng tôi đã nghe ông Phạm Khôi Nguyên, ông Lê Quang Bình căn cứ vào tham mưu của các chuyên gia khẳng định là giữ được an toàn; tôi không tin các ông có chuyên môn sâu về lĩnh vực này, các ông chỉ nói dựa theo ý người khác. 

Về nguyên tắc, về lý thuyết, về công nghệ chúng ta tin có thể tìm được các giải pháp kỹ thuật để hạn chế tối đa tác hại của việc khai thác bauxite ảnh hưởng tới môi trường sinh thái kể cả địa bàn đặc thù như Tây Nguyên. Điều này không cần các chuyên gia ai cũng đều tin là có khả năng đó về mặt lý thuyết, về mặt công nghệ.  

Cũng như về nguyên tắc, Tập đoàn Than và Khoáng sản nếu được Trung Quốc cho vay nhiều tiền cũng có thể đầu tư chế tạo tàu con thoi để đưa người lên mặt trăng; thậm chí cả không ai dám gạt các vị Phạm Khôi Nguyên, Vũ Huy Hoàng, Lê Dương Quang, Đoàn Văn Kiển ra khỏi danh sách các nhà du hành thám hiểm mặt trăng trong một tương lai gần. Người Mỹ đã lên, người Nga đã lên, người Trung Quốc sắp lên, thì Việt Nam đánh thắng Mỹ lý gì không lên được? Vấn đề là lên như thế nào và lên để được cái gì hay chỉ mang đi mang về mấy cái xô bèo hoa dâu như dạo nọ! 

Các vị đảm bảo bùn đỏ không đáng ngại, có thể kiểm soát, có thể sử dụng làm gạch chịu lửa, làm xi măng thậm chí các vị có tưởng tượng ra rằng: bùn đỏ Tây Nguyên có trữ lượng vàng hay kim cương cao, chỉ cần thêm một ít hoá chất, nhập một ít công nghệ là sẽ có được vàng và kim cương thì về nguyên tắc, về mặt công nghệ, kỹ thuật không ai lại đi bác các vị. Đối với những ai hiểu khoa học kỹ thuật, chỉ có thể đặt ra câu hỏi: thời gian hoàn thành và giá thành chứ không ai dám bảo không làm được. 

Hiện nay thế giới xây cầu, làm đường, đắp đập thuỷ điện, xây nhà chung cư mấy nơi sập, nứt, thấm dột đâu; thế mà ở ta cầu Cần Thơ sập, cầu Văn Thánh 2 tiền sửa gần bằng xây mới, công trình thế kỷ như đập thuỷ điện Sông Đà, cầu Thủ Thiêm đều xảy ra sự cố; còn chuyện các chung cư mới xây khi mưa xuống trong nhà như ngoài trời là chuyện thường ngày tại các khu phố. Thành ra khi nghe các vị nói về các quả bom hoá chất chuẩn bị được để trên mái nhà, vẫn không sao đâu, vẫn an toàn tuyệt đối, tôi lại gai người mà nghĩ đến các sự cố đã xảy ra cách đây không lâu. Cầu vẫn xây được, nhà vẫn có ở, đập thuỷ điện Sơn La rồi đây sẽ phát điện, cầu Văn Thánh 2, Thủ Thiêm đã và sẽ thông xe, vấn đề là do nguồn vốn nhà nước, chẳng ai kê tính xem giá phải trả như vậy có tương xứng không, hay với tiền đó có thể làm gấp đôi số lượng dự án. 

Chúng tôi khẳng định rằng khi các nhà khai thác bauxite Sec và Australia nói bùn đỏ không đáng sợ đâu là người ta nói trong điều kiện kỹ thuật, con người, địa bàn của người ta.  

Điều mà chúng tôi lưu ý ông Bộ trưởng là ông và chúng tôi đang sống tại cái xứ sở nơi mà nền tảng luật pháp có thể tạo điều kiện cho cả đàn voi có thể chui lọt lỗ kim. Do vậy nếu không được đặt lên bàn mọi thứ thì Chính phủ do sự tham mưu của Bộ Công thương sẽ tiến hành những quyết sách sai, mang tội với hậu thế. 

b/ Nói đến khai thác bauxite Tây Nguyên trước hết phải nói đến nguồn nước và ảnh hưởng của nước thải ra môi trường 

Trong báo cáo của ông Lê Dương Quang tại trang 7 viết: Dự án Tân Rai và Nhân Cơ đều dùng 100 % nước mặt không khai thác nước ngầm, đối với một nhà máy có công suất 0,6 triệu tấn phải cần lượng nước là 28 triệu m³/năm; trong khi đó hồ chứa Cái Bảng theo tính toán chỉ chứa được 17,2 triệu m³. 

Đối với dự án Nhân Cơ thì việc tôn 2 đập sẽ tạo được hồ có sức chứa 21,8 triệu m³. 

Như vậy cả 2 hệ thống hồ này chỉ chứa lượng nước đáp ứng được già nửa lượng nước của 2 dự án này; ở đây các vị giải thích sẽ chờ lượng nước tuần hoàn. 

Xin thưa Tây Nguyên có 2 mùa: mùa mưa và mùa nắng; mùa mưa hồ chỉ chứa được như vậy không thể hơn, trong khi đó thì Tây Nguyên có những năm mà đến nước trồng cà phê còn không đủ, hồ sông khô cạn trơ đáy. Vậy thì 2 nhà máy này lấy nước dự trữ ở đâu hay chỉ hoạt động có nửa năm? 

Nếu sông Mê Kông chảy qua Tây Nguyên thì chúng tôi không đưa vấn đề cấp nước cho dự án. Nhưng xét về dài hạn, ngay cả sông Mê Kông cũng không hẳn không có vấn đề: Trung Quốc đã xây tám đập nước ở phần thượng lưu sông Mekong, thuộc tỉnh Vân Nam và mới đây đã hoàn thành đập nước Tiểu Loan cao 292m, cao nhất thế giới, không biết ông Bộ trưởng đã đọc thông tin này chưa? Do vậy trong tương lai, nguồn nước sông này cũng không dồi dào như chúng ta vẫn tưởng đâu. 

2/ Lập luận chung chung, mơ hồ, lắt léo

"Trên cơ sở trữ lượng, chất lượng tài nguyên bô-xít của nước ta cũng như nhu cầu và thị trường nhôm, alumin trên thế giới, có thể khẳng định Việt Nam có đủ điều kiện phát triển ngành công nghiệp khai thác và chế biến bô-xít và nếu được phát triển một cách bền vững, sẽ đáp ứng được nhu cầu trong nước và xuất khẩu trong một thời gian dài. Việc triển khai các dự án thăm dò, khai thác bô-xít, chế biến alumin tại Tây Nguyên là cần thiết và có ý nghĩa quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở Tây Nguyên trước mắt và lâu dài là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước ta từ Đại hội IX cho đến Đại hội X." 

Nếu đoạn này được đưa vào một báo cáo chính trị tại hội nghị Ban Chấp hành trung ương thì còn khả dĩ chấp nhận được. Theo quy định của Hiến pháp thì Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng chủ trương, đường lối trong khuôn khổ luật pháp hiện hành, Đảng không làm thay, không cầm tay chỉ việc Nhà nước, Chính phủ, Tập đoàn kinh tế A, B, C phải đi đào than ở tỉnh này, phải đi khai thác bô-xit ở địa điểm kia. Mặc dù vậy nếu là báo cáo cho Đảng cũng phải đảm bảo trong đó có các dữ liệu cần thiết và khoa học, để Đảng không chỉ nhầm đường hay chỉ cho các Tổng Công ty đi vào những con đường nguy hiểm, phải trả giá đắt, phí tiền dân...  

BC 91 là báo cáo ông Bộ trưởng thừa uỷ quyền Thủ tướng giải trình trước Quốc hội về ý kiến của các chuyên gia tham gia phản biện. Những ý kiến phản biện này đều có lập luận, có số liệu cụ thể. Trong BC 91 ông Bộ trưởng cho biết:

"Các nước có tài nguyên bô-xít đều phát triển trở thành một ngành công nghiệp lớn của đất nước. Thế giới đã có 100 năm phát triển ngành công nghiệp nhôm mà theo các nghiên cứu cho đến nay thì chưa có vật liệu nào thay thế được. Trong những năm gần đây, do nhu cầu nhôm tăng mạnh dẫn đến tăng nhu cầu alumin trên thế giới." 

Theo số liệu trong BC 91 thì cả đời dự án các ông tính giá thành 362 USD/tấn; hiện nay giá đương là 1426 USD/ tấn; theo tôi các ông tính như vậy vẫn là tính theo kiểu "cua trong lỗ", "vịt giời dưới hồ". Chúng tôi có số liệu khác, theo tính toán 10 năm nữa giá nhôm thị trường bão hoà chỉ xuống 250 USD/ tấn thì ông nghĩ sao? Bởi do tính năng hoá lý của kim loại này không nhiều ưu điểm và quý hiếm hơn các loại khác nên nó sẽ bị giảm giá trị dần. Thị trường đâu có chiều theo ý chí của ông và của tôi, chưa kể rủi ro... 

Xin hỏi ông Bộ trưởng: Nếu nhu cầu tăng tại sao giá nhôm lại giảm 30 % trong vài năm nay, theo số liệu của BC 91, sự giảm sút này có trước khi xảy ra khủng hoảng kinh tế, trong khi đó thì các loại vật liệu khác như thép, xi măng và nhiều kim loại khác giá lại không giảm? Để tỏ ra mình thông thạo thị trường ông viết tiếp đoạn sau đây: "Quy hoạch được lập trong bối cảnh nền kinh tế thế giới và khu vực đang trong giai đoạn tăng trưởng, nhu cầu và giá cả sản phẩm nhôm và alumin cao và tăng liên tục, các đối tác hợp tác đầu tư đều thể hiện mong muốn bao tiêu sản phẩm alumin. Mặc dù Quy hoạch đã phân tích, dự báo diễn biến của thị trường song trước tình hình cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế toàn cầu hiện nay thì sơ bộ thấy rằng về số lượng và sản lượng các dự án alumin đưa ra có phần thiên cao, cần phải được rà soát, đánh giá lại." 

Ơ kìa, sao lại nói nước đôi như vậy! Một báo cáo của Chính phủ cơ mà? Sao ông Bộ trưởng lại phát biểu khôn vậy? Phải khẳng định ông nói nước đôi, lấp lửng để đẩy sang cho Quốc hội quyết, sau này có chuyện gì ông thanh minh đã tham mưu cho Quốc hội rồi. Phải tinh ý mới hiểu hết được những ẩn ý hàm súc sau những câu chữ mềm mại kia. Tại sao các ông không công khai minh bạch và dám chịu trách nhiệm như ông Võ Văn Kiệt khi làm đường dây 500 KW; nếu thất bại, ông Võ Văn Kiệt sẵn sàng từ chức! Còn nếu căn cứ vào đoạn văn trên nếu thất bại ông vẫn còn có chỗ để thanh minh: Do Quốc hội quyết chứ chúng tôi đã đề ra hai phương án, hai khả năng kia mà.  

Thưa ông Bộ trưởng, 

Thư viết cho ông đã dài, do thúc ép về thời gian, công việc riêng tư quá bận, tôi mới chỉ đọc BC 91 do ông ký có một lần nên thấy cần thiết phải lên tiếng ngay, chắc chắn còn phải suy nghĩ, cân nhắc tiếp; xin hứa với ông tôi sẽ đọc thêm vài lần nữa, có thời gian nghiền ngẫm để còn có thêm những ý kiến xác đáng hơn giúp cho việc quyết định chủ trương quan trọng này thật chính xác, được xã hội đồng thuận cao. 

Kính chúc ông sức khoẻ! 

Phạm Viết Đào

Nguồn: bauxitevietnam