Khánh An, phóng viên RFA
2012-09-28
Nhân việc Thủ tướng ra công văn xử lý thông tin chống Đảng và Nhà
nước: một số trí thức nhận định về thị trường báo chí hiện nay.
RFA
Một sạp báo ở TP HCM.
Nguyên nhân tại sao nguồn thông tin "lề trái” ngày càng thu hút
nhiều người đọc trong khi số lượng báo chí "lề phải” không thiếu? Liệu
một đất nước có hệ thống truyền thông theo kiểu "chia lề” như thế có là
bình thường?
Đối với nhiều người dân Việt Nam, khái niệm báo chí "lề phải” và "lề
trái” đã trở nên rất quen thuộc với họ, nhất là sau giai đoạn bùng nổ
thông tin từ mạng internet và tiếp sau đó là sự "đổ bộ” của những trang
mạng xã hội vào Việt Nam. Người được cho là đầu tiên sử dụng từ "lề
phải” và "lề trái” là ông cựu Bộ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông
Thái Doãn Hợp. Ông này gọi báo đài nhà nước là "lề phải”, còn các nguồn
thông tin trái với đường lối, chính sách của đảng và nhà nước được gọi
là "lề trái”.
Theo Luật gia Lê Hiếu Đằng, nguyên Phó Chủ tịch mặt trận tổ quốc Việt
Nam tại TPHCM, một đất nước mà thông tin bị phân loại theo kiểu trên là
một tình trạng bất thường xuất phát từ nguyên nhân thiếu tự do báo chí.
Ông nói:
Báo chí "lề phải” và "lề trái”, theo tôi hiểu, dường như chỉ có ở Việt Nam thôi. Nó xuất phát từ việc không có tự do báo chí.
Luật gia Lê Hiếu Đằng
"Báo chí "lề phải” và "lề trái”, theo tôi hiểu, dường như chỉ có ở
Việt Nam thôi. Nó xuất phát từ việc không có tự do báo chí. Chứ nếu có
tự do báo chí, có báo chí tư nhân nữa thì mọi ý kiến của mọi người đều
được phát biểu một cách công khai, minh bạch trên tờ báo của mình. Nếu
ai vi phạm bí mật quốc gia hay bôi xấu, vu khống thì cứ dựa vào luật báo
chí mà làm. Nhưng sở dĩ Việt Nam có báo "lề trái” là vì không có tự do
báo chí."
Hệ thống truyền thông "một tổng biên tập”
Theo thống kê của Hội nhà báo Việt Nam, tính đến tháng 3 năm 2012, cả
nước có 786 cơ quan báo chí với 1.016 ấn phẩm, 67 đài phát thanh truyền
hình, 61 báo điện tử, 191 trang mạng xã hội và cả ngàn trang thông tin
điện tử khác. Sự lớn mạnh của truyền thông nhà nước đã đem đến cho người
dân rất nhiều thông tin tứ lớn đến nhỏ, từ nhà ra phố…
Theo thống kê của Hội nhà báoViệt Nam cả nước hiện có trên 700 tờ báo. RFA file
Nhưng theo nhận xét của một số trí thức, hệ thống truyền thông lớn
mạnh trên cùng với đội ngũ nhà báo hùng hậu gần 17.000 người được cấp
thẻ chính thức vẫn không thể làm tròn nhiệm vụ thông tin cho người dân.
Lý do là vì có những "vùng cấm” mà báo chí nhà nước thường rất dè dặt và
thường né tránh không đặt chân vào. Đó là những chủ đề có ảnh hưởng
trực tiếp hoặc liên quan đến chính trị như chuyện nội bộ Đảng Cộng Sản,
vấn đề biên giới, chủ quyền lãnh hải, lãnh thổ…
Theo nhà báo, blogger Nguyễn Tường Thụy, ngoài những chủ đề không
được phép nói, báo chí "lề phải” thường gặp một vấn đề nữa là đối với
những lĩnh vực được xếp vào loại "nhạy cảm”, nghĩa là được phép nói
nhưng không được nói hết sự thật, thì đương nhiên dẫn đến triệu chứng
"nhà báo nói láo” khá phổ biến ở báo chí "lề phải” khi họ phải đề cập
đến những chủ đề trên.
"Những lĩnh vực hết sức nhạy cảm như Biển Đông, biểu tình phản đối
Trung Quốc xâm lược, những chuyện ấy họ không dám đưa tin. Có đưa tin
thì để đánh những người biểu tình. Để đánh những người biểu tình thì họ
không đưa tin khách quan mà họ phải bôi đen đi. Còn tất nhiên, việc của
Đảng và Nhà nước thì họ phải tô hồng rồi."
Chính vì phải luôn canh chừng từng câu chữ, từng bài báo sao cho luôn
nằm trong một khuôn khổ được gọi dưới cái tên "định hướng” mà báo chí
"lề phải” thường rơi vào tình trạng đưa thông tin na ná nhau, thậm chí
giống nhau ngay cả trong từng câu chữ đối những chủ đề mang tính "chỉ
thị”. Do đó, nhiều người dân hay nói đùa rằng hệ thống báo chí Việt Nam
chỉ có một tổng biên tập, đó là ông Trưởng ban Văn hóa Tư tưởng Trung
ương. Luật gia Lê Hiếu Đằng chia sẻ:
Có nhiều người trong nước người ta đùa là hiện nay báo chí"lề phải”
của Việt Nam chỉ có một ông tổng biên tập thôi, đó là... Trưởng ban Văn
hóa Tư tưởng của trung ương.
Luật gia Lê Hiếu Đằng
"Có nhiều người trong nước người ta đùa là hiện nay báo chí"lề
phải” của Việt Nam chỉ có một ông tổng biên tập thôi, đó là ông Đinh Thế
Huynh, Trưởng ban Văn hóa Tư tưởng của trung ương, có nghĩa là bị kiểm
soát một cách chặt chẽ. Do đó không nói lên nguyện vọng, ý chí của người
dân. Thậm chí có những vấn đề bức xúc của người dân cũng không dám phản
ánh; hoặc có những tiêu cực lớn, khi bật đèn xanh thì mới dám phản ánh,
chứ chưa bật đèn xanh thì cũng không dám.
Những năm gần đây, với sự kiểm soát của nhà nước đối với báo chí
mà chúng ta gọi là "lề phải”, những ý kiến của các nhân sỹ trí thức,
những người còn tâm huyết với đất nước góp ý về một số vấn đề hiện nay
của đất nước thì lại không được đăng, không được thể hiện trên mặt báo
gọi là "lề phải”. Hiện nay ở TPHCM, báo Tuổi Trẻ, báo Thanh Niên trước
đây còn đăng. Chứ bây giờ tôi biết có một chỉ thị là đối với những người
mà thường có những ý kiến trái chiều thì có chỉ thị mật là không được
đăng, thấy tên là không được đăng rồi chứ chưa nói đến nội dung."
Tiến sỹ Nguyễn Quang A, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển
IDS không ngại gọi thẳng nguyên nhân đã làm phát sinh ra "hội chứng
đồng dạng” cũng như những tiêu cực khác ở báo chí "lề phải” là vì nó
phải thực hiện chức năng chính là làm cái loa cho Đảng:
"Ở một nền báo chí gọi là "báo chí chính thống” ở Việt Nam bây giờ
thì báo chí thuần túy là cái loa của Đảng Cộng Sản. Như vậy, nó luôn
luôn đặt mục tiêu của người chủ lên, chứ không phải mục tiêu là sự chính
xác. Đấy là một căn bệnh mà tôi nghĩ là vô phương cứu chữa."
"Cấm địa” phát sinh "lề trái”
Một số các trang mạng, các Blog được gọi là báo chí lề trái
Mặc dù Việt Nam luôn khẳng định có tự do báo chí, không có "vùng
cấm” nào đối với báo chí, nhưng thực tế đang diễn ra đã khiến cho người
dân mất lòng tin đối với báo chí "lề phải” và họ tìm đến báo chí "lề
trái” khi cần nguồn thông tin kiểm chứng.
Blogger Nguyễn Tường Thụy cho biết:
"Tính chính xác của báo mạng tới đâu thì thực ra mà nói, bởi vì
một là báo chí chính thống không đầy đủ và sai sự thật mặc dù thông tin
rất rộng, từ hang cùng ngõ hẻm đều thông tin hết, nhưng những vấn đề
lớn, vấn đề nhạy cảm thì thông tin không chính xác làm cho độc giả không
thỏa mãn. Người ta tò mò tìm đến các trang mạng, web hoặc các blog và
mặc dù báo "lề trái” cũng có những thông tin không chính xác thì người
ta vẫn tìm đọc để hiểu hơn."
Kể từ khi mạng internet phổ biến tại Việt Nam, người dân càng có điều
kiện tiếp cận với báo chí "lề trái”. Họ có dịp so sánh, đối chiếu để
tìm ra sự thật trong rất nhiều những sự kiện lớn nhỏ của đất nước, từ
các sự kiện nóng như Trung Quốc gây hấn, lấn chiếm lãnh hải, chuyện biểu
tình đến những vấn đề xảy ra trong cuộc sống thường nhật như chuyện
cưỡng chế đất đai, chuyện xăng tăng giá…
Được truy cập nhiều nhất có lẽ phải kể đến các trang như Anhbasam,
bauxite Việt Nam, Danlambao, blogQuechoa, blogNguyễn Xuân Diện, blog nhà
thơ Nguyễn Trọng Tạo... và gần đây là trang Quanlambao với hàng triệu
lượt truy cập mỗi tháng.
Ngoài chức năng "bổ sung” vào lỗ hổng cấm địa, các trang mạng điện tử
trên còn là nơi để người dân "xả” những bức xúc, trăn trở, suy nghĩ của
mình mà không phải qua hàng rào kiểm duyệt của nhà nước. Tất nhiên,
trong số những trang mạng "lề trái” thu hút người đọc bằng những thông
tin nhanh, chính xác, cũng có những trang đưa những thông tin khó kiểm
chứng nhưng vẫn đắt khách là vì, theo TS. Nguyễn Quang A, "cơ chế nó đẻ
ra như vậy”!
"Trong bối cảnh như hiện nay, có thể có những trang có những thông
tin khó kiểm chứng nhưng lại thu hút được rất nhiều người đọc, là bởi
vì do cái cơ chế nó đẻ ra như vậy. Tôi nghĩ ở một đất nước lành mạnh,
những trang thông tin khó kiểm chứng hoặc đưa những thông tin không
chính xác thì sẽ không có sức sống được."
Để giải quyết việc tồn tại thông tin "lề trái”, cũng như những thông
tin bị cho là "bôi xấu” Đảng và nhà nước, thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn
Dũng đã đưa ra quyết định xử lý các trang thông tin điện tử không chính
thống mà cụ thể là trang Dân Làm Báo, Quan Làm Báo và trang Biển Đông.
Như vậy, liệu giải pháp đưa ra có phù hợp với một xã hội văn minh, tiến
bộ hay không? Mời quý vị tiếp tục theo dõi phần 2 của loạt bài tìm hiểu
sinh hoạt báo chí hiện nay tại Việt Nam.
|