Một mình Vietcombank có sở hữu chéo với bốn ngân hàng, ít nhất sáu NHTM
cổ phần có cổ đông là một NHTM cổ phần khác, gần 40 DNNN và tư nhân có
sở hữu trên 5% tại các NHTM…
Báo cáo Kinh tế vĩ mô 2012 do Ủy ban Kinh tế của QH vừa công bố chỉ rõ
vấn đề sở hữu chéo giữa các tổ chức tín dụng (TCTD) ở Việt Nam ngày càng
trở nên nghiêm trọng. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc
giải ngân vốn dựa trên quan hệ thay vì hiệu quả sử dụng.
Ba nhóm sở hữu chéo tích cực
Theo báo cáo này, sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng (NH) Việt Nam có thể chia thành sáu nhóm:
Thứ nhất, sở hữu của các ngân hàng thương mại (NHTM) nhà nước và NHTM
nước ngoài tại các NH liên doanh: Hiện tại có sáu NH liên doanh trong hệ
thống các TCTD của Việt Nam. Thông thường, một NH liên doanh được sở
hữu bởi một NH nước ngoài và một NH trong nước. Chẳng hạn, NH Việt Thái
là NH liên doanh giữa ba đối tác lớn: Agribank,
Ngân hàng Thương mại Siam của Thái Lan và Tập đoàn Charoen Pokphand
(CP) của Thái Lan với tỉ lệ vốn góp tương ứng là 34%, 33% và 33%...
Thứ hai, cổ đông chiến lược nước ngoài tại các NHTM - cả nhà nước lẫn cổ
phần: Đứng trước nhu cầu thu hút vốn và kỹ năng quản trị từ các định
chế tài chính có kinh nghiệm nước ngoài, NHNN đã có chủ trương khuyến
khích các NHTM trong nước tìm kiếm các đối tác nước ngoài làm cổ đông
chiến lược. Đến nay, có khoảng 10 NHTM có đối tác chiến lược là các tập
đoàn tài chính nước ngoài.
Thứ ba, cổ đông tại các NHTM là các công ty quản lý quỹ : Từ năm 2005
trở lại đây, các quỹ quản lý vốn bắt đầu xuất hiện nhiều ở Việt Nam. Các
quỹ này thường đầu tư vốn vào những NHTM cổ phần có tiềm năng phát
triển tốt. Chẳng hạn, Vinacapital đầu tư vốn vào Sacombank ( STB), VOF đầu tư vào Eximbank ( EIB), Dragon đầu tư vào ACB…
Trong số bốn NHTM nhà nước quan hệ với tám NHTM cổ phần có Vietcombank.
Ba nhóm đáng lo ngại
Thứ tư, sở hữu của các NHTM nhà nước tại các NHTM cổ phần: Hình thành
chủ yếu từ việc yếu kém nghiệp vụ NH của các NHTM cổ phần trong giai
đoạn đầu thành lập cũng như trong giai đoạn khủng hoảng 1997-1998. Hiện
có gần tám NHTM cổ phần có quan hệ cổ phần với bốn NHTM nhà nước. Tiêu
biểu là Vietcombank hiện đang sở hữu 11% tại Ngân hàng Quân đội, 8,2%
tại Eximbank, 4,7% tại Ngân hàng Phương đông, 5,3% tại Ngân hàng Sài
Gòn.
Thứ năm, sở hữu lẫn nhau giữa các NHTM cổ phần: Hiện tượng này khá phổ
biến ở Việt Nam. Hiện có ít nhất sáu NHTM cổ phần có cổ đông là một NHTM
cổ phần khác. Chẳng hạn, Eximbank hiện sở hữu 10,6% cổ phần tại
Sacombank, 8,5% cổ phần tại Ngân hàng Việt Á.
Thứ sáu, sở hữu NHTM cổ phần bởi các tập đoàn, tổng công ty nhà nước và
tư nhân: Rất nhiều tập đoàn và tổng công ty nhà nước tham gia góp vốn
hình thành các TCTD. Hiện có khoảng gần 40 DNNN và tư nhân có sở hữu
trên 5% tại các NHTM cổ phần. Hầu hết các tập đoàn nhà nước đều có các
công ty tài chính. Mối quan hệ giữa NHTM cổ phần với các tập đoàn tư
nhân ngày càng trở nên phức tạp. Nhiều NH có thể được sở hữu bởi rất
nhiều công ty gia đình hoặc các thành viên gia đình vốn đồng thời lãnh
đạo ở các DN khác.
Nguyên nhân của nợ xấu tăng cao
Báo cáo của Ủy ban Kinh tế nhận định trong các mối quan hệ trên, ba nhóm
sở hữu chéo đầu tiên có tính tích cực vì các mối quan hệ này chủ yếu
hướng đến việc tăng cường thúc đẩy hoạt động thương mại giữa Việt Nam và
quốc tế, nâng cao năng lực quản trị và thúc đẩy việc sử dụng vốn một
cách có hiệu quả.
Đáng bàn nhất là mối quan hệ ở ba nhóm sau. Khi các NHTM nhà nước là cổ
đông lớn của các NHTM cổ phần, các NHTM nhà nước có thể ảnh hưởng đến
các NH thuộc nhóm sau trong việc cung cấp vốn cho các DNNN. Với trường
hợp các NHTM có cổ đông lớn là các DN, rất có thể các NHTM này trở thành
sân sau, chuyên huy động vốn từ dân để tài trợ cho các dự án của DN cổ
đông. Mặc dù theo quy định, các NH không được cho các cổ đông của mình
vay vốn nhưng các NH có thể lách quy định bằng cách cho các công ty con
của các DN vay vốn. Tương tự, việc sở hữu chéo giữa các NH cũng tạo điều
kiện để cho các DN sở hữu NH này có thể dễ dàng vay được vốn từ NH kia.
Như vậy, ba trường hợp sở hữu này đều có nguy cơ dẫn đến việc các NHTM
sẽ tiến hành thẩm định vốn vay thiếu cẩn trọng. Nếu điều này xảy ra, đây
có thể coi là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến nợ xấu
trong hệ thống các TCTD tăng cao.
Báo cáo của Ủy ban Kinh tế cho rằng quá trình tái cấu trúc hệ thống NH
cần phải giải quyết vấn đề sở hữu chéo nêu trên. Mặc dù Chính phủ và
NHNN đã đưa ra quy định hạn chế tỉ lệ sở hữu giữa các NH với nhau cũng
như yêu cầu các tập đoàn nhà nước phải thoái vốn khỏi các tổ chức tài
chính, tín dụng nhưng dường như NHNN vẫn chưa động chạm gì được nhiều
đến mối quan hệ giữa các NH với các DNTN. Một cá nhân hoặc một DN có thể
có ảnh hưởng rất lớn đến các hoạt động tín dụng tại các NH thông qua
các công ty con, công ty cháu của mình. Việc khống chế tỉ lệ sở hữu tại
các tổ chức tài chính, tín dụng bởi cá nhân cũng như DN cần phải tính
đến cả những sở hữu gián tiếp này.
Cần nhanh chóng phát hành chứng chỉ vàng
Theo báo cáo của Ủy ban Kinh tế, việc xây dựng một thị trường vàng hiện
đại là một nhu cầu cần thiết ở Việt Nam nhằm huy động số vàng lên tới
300-500 tấn trong dân để phục vụ phát triển kinh tế và nhằm tránh để các
hoạt động trên thị trường vàng ảnh hưởng đến tỉ giá. Trong đó, mấu chốt
của vấn đề thị trường vàng Việt Nam nằm ở việc làm sao để tách hoạt
động kinh doanh vàng vật chất ra khỏi hoạt động đầu cơ giá vàng.
Báo cáo trên khuyến nghị NHNN nên nhanh chóng phát hành chứng chỉ vàng
cũng như hình thành sàn vàng quốc gia. Chứng chỉ vàng cần được đảm bảo
100% bằng vàng vật chất trong các kho vàng quốc gia. Mỗi chứng chỉ vàng
sẽ có một mã số tương ứng với một mã số của lượng vàng thật trong kho.
Mỗi khi NHNN nhập một lượng vàng vào kho thì đồng thời sẽ phát hành một
chứng chỉ vàng tương ứng. Ngược lại, mỗi khi NHNN xuất một lượng vàng
vật chất khỏi kho thì sẽ thu lại một chứng chỉ tương ứng.
Với việc phát hành chứng chỉ vàng như trên thì hoạt động xuất nhập khẩu
vàng sẽ đơn thuần gắn với nhu cầu vàng vật chất như chế tác vàng trang
sức hoặc làm nguyên liệu cho các hoạt động sản xuất công nghiệp. Các
trao đổi vàng mang tính đầu cơ giữa những người dân với nhau về cơ bản
sẽ được tách khỏi quá trình trao đổi vàng vật chất.
H.KIÊN - Pháp luật TPHCM
|