Cầu Nhật Tân
Về tổ chức nhà nước, việc quyền lực
nhà nước tập trung vào trong tay một hoặc vài cá nhân chính là căn
nguyên của mọi hành vi độc tài, chuyên chế trong điều hành, quản lý quốc
gia. Vì vậy, muốn chống lạm quyền phải có sự phân chia quyền lực, có cơ
chế kiểm soát quyền lực.
Triết gia Pháp J.J. Rousseau (1712 – 1778) trong tác phẩm "Bàn về khế ước xã hội” nêu:
"Quyền lực nhà nước luôn có xu hướng tự
mở rộng, tự tăng cường vai trò của mình. Bất cứ ở đâu có quyền lực là
xuất hiện xu thế lạm quyền và chuyên quyền, cho dù quyền lực ấy thuộc về
ai. Do vậy, để đảm bảo các quyền tự do cơ bản của công dân, ngăn ngừa
các hành vi lạm quyền của các chủ thể nắm giữ quyền lực nhà nước thì
phải thiết lập pháp chế nhằm giới hạn quyền lực nhà nước. Cách tốt nhất
để chống lạm quyền là giới hạn quyền lực bằng các công cụ pháp lý và
cách thực hiện không phải là tập trung quyền lực, mà là phân chia nó ra,
kiểm soát nó”.
Muốn hạn chế quyền lực nhà nước thì
trước hết phải phân quyền, và sau đó phải làm cho các nhánh quyền lực đã
được phân chỉ được phép hoạt động trong phạm vi quy định của pháp luật
Tổng thống thứ 3 của Hoa Kỳ Thomas Jefferson (1743-1826) hoàn thiện tiếp:
"Sự phân chia các quyền lực đó theo một
cách thức sao cho chức năng của một nhánh chính quyền trong một vấn đề
cụ thể thì bị giới hạn bởi chức năng của một nhánh khác có thẩm quyền về
cùng vấn đề ấy hoặc về một vấn đề khác có liên quan. Cơ chế này chính
là các biện pháp kiểm soát và đối trọng quyền lực lẫn nhau – checks and
balance”.
Về cốt lõi, đây là một hệ thống nằm ngay
bên trong chính quyền nhằm đảm bảo tính trách nhiệm của chính quyền,
được gọi là kiểm tra, giám sát bên trong. Vì sự kiểm tra này tạo ra một
cơ chế mặc nhiên ai nắm và được phân công sử dụng quyền lực nhà nước
cũng phải bị kiểm tra, theo nguyên tắc phòng ngừa, còn cơ chế kiểm tra
được thực hiện từ bên ngoài hầu như chỉ được tiến hành một khi đã có hậu
quả xảy ra.
Việt Nam đã và đang phải gánh chịu hậu
quả nặng nề vì sự lạm quyền của Thủ tướng. Thực chất là quyền hạn đã tập
trung quá lớn vào một tay mà không có sự kiểm soát, giám sát hữu hiệu
nên mới sinh ra những vấn đề mà mấy Hội nghị của đảng đều bàn về nội
dung này nhưng dường như chưa có lối ra sáng sủa.
Ở Việt Nam, không có chuyện tam quyền
phân lập mà chỉ có sự phân công phối hợp giữa các cơ quan dưới sự lãnh
đạo của Đảng – một lãnh đạo đã phát biểu. "Tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng” được đưa ra trong Hội nghị Trung ương 6 như một phương sách để
hoàn thiện thể chế giám sát, kiểm soát quyền lực. Hoàn thiện Ban Phòng
chống tham nhũng. Giảm bớt quyền lực Thủ tuớng, chuyển một số bộ sang để
Chủ tịch nước phụ trách. Tái lập Ban Kinh tế Trung ương …
Thực chất, quyền lực lại vẫn tập trung
vào một tay, chỉ đơn giản là chuyển từ tay này sang tay khác mà vẫn chưa
thấy được cơ chế kiểm soát và giám sát hữu hiệu. Hiện, việc hoàn thiện Ban Phòng chống tham nhũng vẫn gặp rắc rối
vì cả ba phương án đưa ra đều "có vấn đề” – mà lớn nhất là sự xung đột
giữa quyền lực của đảng và quyền lực của chính phủ. Tái lập Ban Kinh tế
Trung ương để thực hiện chức năng giám sát thì có sự chồng chéo về chức
năng và quyền lực giữa đảng và Quốc hội. Việc để Chủ tịch nước nắm một
số Bộ trọng yếu (Quốc phòng, Công an, Ngoại giao) thì giảm hiệu quả hoạt
động chính phủ và vô hình chung tạo sự tập quyền cực lớn trong tay Chủ
tịch nước nhưng lại chưa hình thành cơ chế giám sát quyền lực này khi
Chủ tịch nước vừa nắm các Bộ trọng yếu lại vừa nắm cả Tòa án lẫn Viện
Kiểm sát. Tức cả hành pháp và tư pháp tập trung vào một tay, còn nguy
hiểm hơn gấp nhiều lần mức độ tập quyền hiện nay trong tay Thủ tướng.
|