VRNs (09.11.2012) – Hà Nội – Hầu hết các nước trên thế giới, công dân của họ đều có quyền im lặng và quyền có luật sư. Điều này được qui định cụ thể trong luật và không phân biệt đó là vụ án hình sự bình thường, vụ án có liên quan đến an ninh quốc gia hay liên quan đến chính trị. Nếu các quyền này không được tôn trọng thì bản án sẽ bị hủy bỏ vì không có giá trị. Khi cảnh sát bắt giữ nghi phạm, câu nói bắt buộc đầu tiên là: "Anh có quyền giữ im lặng. Bất cứ điều gì anh nói có thể và sẽ được sử dụng để chống lại anh trước toà án. Anh có quyền nói chuyện với luật sư, và có luật sư hiện diện trong quá trình xét hỏi. Nếu anh không thể thuê luật sư, anh vẫn sẽ được cung cấp một luật sư bằng nguồn tài chính của chính phủ.”

Câu nói này có tên là Miranda warning (tạm dịch là Lời cảnh báo Miranda). Lời cảnh báo Miranda còn được cảnh sát Mỹ (nhiều nước khác cũng có các câu nói tương tự) đọc lên với nghi phạm trước khi họ tra hỏi về việc phạm tội. Nếu cảnh báo Miranda không được đọc cho nghi phạm thì những lời nói/khai của nghi phạm sẽ không được sử dụng như là các bằng chứng buộc tội trước toà án. Tuy nhiên, cảnh sát có thể hỏi các thông tin về cá nhân như tên, tuổi, hay địa chỉ mà không cần phải đọc cảnh báo Miranda.

Câu chuyện liên quan đến quá trình hình thành nên cảnh báo Miranda cũng khá dài dòng. Năm 1963, một người đàn ông tên là Ernesto Miranda bị bắt vì tội bắt cóc và hiếp dâm tại bang Arizona, Mỹ. Anh ta đã tự thú tội mà trước đó không được cho biết về quyền được im lặng và được có luật sư hiện diện trong khi bị cảnh sát hỏi cung. Khi ra trước toà, các công tố viên chỉ sử dụng lời thú tội của anh ta để làm bằng chứng phạm tội. Toà án Tối cao đã kết luận rằng Miranda đã bị đe doạ trong khi thẩm vấn và anh ta không hiểu rằng mình có quyền không buộc tội chính mình hay quyền có luật sư. Vì thế, họ đã huỷ bản án trước đó. Miranda sau đó bị buộc tội trong một lần xử khác, với các nhân chứng và các bằng chứng mới.

Ở Việt Nam, quyền im lặng không được qui định trực tiếp và rõ ràng trong Bộ luật TTHS. Nhưng trong điều 10 Bộ luật TTHS qui định: "Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng. Bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội.”

Theo qui định này có nghĩa là bất kỳ công dân nào khi bị tạm giữ, tạm giam, bị đưa ra xét xử không cần thiết phải đưa ra những chứng cứ, lý lẽ để chứng minh là mình vô tội. Người bị tạm giữ, tạm giam không có nghĩa vụ chứng minh là mình không liên quan đến thời gian, địa điểm hay nghi can của một vụ án nào đó. Tức là không có nghĩa vụ trả lời các câu hỏi của cơ quan điều tra như: Ngày hôm đó anh, chị ở đâu và làm gì? Hôm đó anh, chị đi đâu và gặp ai hay có biết người này, người kia không?….. Và những câu hỏi tương tự như vậy. Đó là việc của cơ quan điều tra phải đưa ra chứng cứ để chứng minh rằng ngày đó, vào thời điểm đó người đang bị điều tra có mặt hay có liên quan đến địa điểm và thời gian sảy ra một vụ án nào đó, có liên quan đến một nghi can nào đó.

Qui định này còn có nghĩa là người đang bị tạm giữ, tạm giam để điều tra có quyền im lặng trước các câu hỏi của cơ quan điều tra hoặc có quyền bác bỏ các chứng cứ cáo buộc đó mà không có nghĩa vụ phải chứng minh ngược lại.

Việc người bị tạm giữ, tạm giam để điều tra thực hiện quyền im lặng của mình, cương quyết không chịu hợp tác với cơ quan điều tra có bị xử lý nặng hơn các trường hợp thông thường khác khi bị đưa ra tòa xét xử hay không?

Câu trả lời là KHÔNG. Bởi vì:

Thứ nhất, điều 48, 49 Bộ luật TTHS qui định người bị tạm giữ, tạm giam được quyền trình bày lời khai. Đó không phải là nghĩa vụ. Tức là người bị tạm giữ, tạm giam có quyền im lặng trong suốt quá trinh tố tụng.

Thứ hai, trong điều 48 Bộ luật hình sự không qui định hành vi "ngoan cố”, "im lặng không khai báo” là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

Tại sao người bị tạm giữ, tạm giam nên thực hiện quyền im lăng của mình?

Phần lớn người bị tạm giữ, tạm giam có sự hiểu biết hạn chế về pháp luật, trong khi phải đối diện một mình với các điều tra viên được đào tạo bài bản và đầy kinh nghiệm. Đồng thời những người bị tạm giữ, tạm giam đang bị khủng hoảng tinh thần, đang lo lắng và dễ dàng rơi vào "bẫy” của điều tra viên để cung cấp lời khai theo ý của họ. Tới khi luật sư được tiếp cận hồ sơ thì mọi việc đã rồi.

Khi người bị tạm giữ, tạm giam im lặng trước mọi câu hỏi, trước sự đe dọa hay dụ dỗ của các điều tra viên. Dần dần người bị tạm giữ, tạm giam sẽ bình tĩnh trở lại và sẽ sáng suốt trong mọi tình huống.

Người bị tạm giữ, tạm giam mà càng trả lời các câu hỏi của điều tra viên trong khi họ thiếu bình tĩnh thì họ sẽ càng bị dồn ép và dẫn tới viêc trả lời bất lợi cho bản thân, cuối cùng tự mình kết tội mình.

Khi người bị tạm giữ, tạm giam đã trả lời các câu hỏi của cơ quan điều tra thì chắc chắn luật sư chỉ có thể được chấp nhận khi việc điều tra đã kết thúc. Và khi đó cho dù luật sư có cực kỳ tài giỏi cũng không thể làm thay đổi quan điểm của cơ quan điều tra. Người bị tạm giữ, tạm giam sẽ phải gánh chịu mọi hậu quả do tự cung cấp chứng cứ để buộc tội chính mình.

Người bị tạm giữ, tạm giam nên làm gì?

Yêu cầu cơ quan điều tra tôn trọng quyền, danh dự, nhân phẩm của mình vì lúc đó người bị tạm giữ, tạm giam chưa hoàn toàn bị mất quyền công dân. Yêu cầu cơ quan điều tra không được xúc phạm, đe dọa.

Yêu cầu cơ quan điều tra liên lạc với gia đình và người thân của mình, thông báo việc mình đang bị tạm giữ, tạm giam. Thông báo gia đình thuê luật sư để bảo vệ quyền và nghĩa vụ hợp pháp của mình.

Thực hiện quyền im lặng của mình cho đến khi luật sư có mặt. Người bị tạm giữ, tạm giam bắt buộc phải kiên định, vững vàng đến cùng, bất chấp sự đe dọa, dụ dỗ của các điều tra viên. Cho dù thời gian tạm giữ, tạm giam kéo dài bao lâu, người bị tạm giữ, tạm giam phải luôn giữ im lặng đến cùng.

Khi luật sư có mặt, người bị tạm giữ, tạm giam sẽ tham khảo ý kiến luật sư điều gì cần trả lời, điều gì không trả lời. Mặt khác người bị tạm giữ, tạm giam vẫn có quyền giữ im lặng cho đến khi bị đưa ra tòa.

IM LẶNG là quyền con người trong Tố tụng hình sự. Cơ quan điều tra tôn trọng sự im lặng của người bị tạm giữ, tạm giam là tôn trọng quyền con người.

Luật sư Nguyễn Văn Đài

Tác giả gởi cho VRNs