|
 |
|
Ảnh: quangninh.gov.vn |
Tái cơ cấu ngành điện
Theo
thông tin trên báo Sài Gòn Tiếp thị ra ngày hôm nay (20.2), bộ Công
thương vừa mới có tờ trình lên Chính phủ đề án thiết kế tổng thể thị
trường điện cạnh canh và tái cơ cấu ngành điện. Đề án đề nghị trước mắt
tách khâu sản xuất - truyền tải ra khỏi tập đoàn Điện lực. Trước hết để
hình thành các tổng công ty phát điện, để cùng tham gia, cạnh tranh
bình đẳng trên thị trường điện, được thiết kế theo mô hình “chào giá
theo chi phí” (Cost Based Pool - CBP)…ngay trong năm nay.
Nhưng
ngay sau đó, trong một văn bản gọi là góp ý cho đề án này, Tập đoàn
Điện lực Việt Nam EVN đã có những phản ứng mạnh mẽ vì lý do cho rằng,
những đề xuất tái cơ cấu ngành điện trong đề án này không phù hợp, có
khả năng dẫn đến thu hẹp EVN, khiến tập đoàn này không còn là tập đoàn
kinh tế mạnh như chủ trương của nhà nước…
EVN
còn tỏ ra làm mình làm mẩy cho rằng, nếu tách các nhà máy điện ra khỏi
EVN thì các nhà máy này chưa đủ uy tín, năng lực để đi kêu gọi các tổ
chức tài chính trong và ngoài nước cho vay những khoản tiền lớn, đầu tư
cho các công trình nguồn; rồi các nhà máy mới thì lại không đủ kinh
nghiệm, năng lực đầu tư…Khâu truyền tải tách ra thì EVN cũng “lo” là
không ai thu xếp đủ vốn để đầu tư. Cho nên tập đoàn này mạnh dạn “đe”
là Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ mất an ninh năng lượng, rồi không ai
lo cung điện cho đồng bào vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo…
Trở
lại với đề án của Bộ Công thương, theo nguồn tin của VietNamNet, Cục
Điều tiết điện lực (ERAV) - cơ quan thuộc bộ này đã trực tiếp xây dựng
và hoàn chỉnh đề án đã đề xuất lựa chọn mô hình “chào giá theo chi phí”
(Cost Based Pool-CBP) cho thị trường điện cạnh tranh sẽ đi vào hoạt
động trong tương lai của Việt Nam. Đây là mô hình hoạt động dựa theo
nguyên tắc thị trường toàn phần và điều độ tập trung, trong đó, các đơn
vị phát điện tham gia chào giá cho toàn bộ công suất đã sẵn sàng.
Cơ
quan vận hành thị trường và hệ thống điện (không thuộc EVN) sẽ căn cứ
vào các bản chào để sẽ lập lịch huy động các nguồn điện theo chi phí
tối thiểu, xếp theo mức giá tăng dần.
Có
thể nói, mô mình này là phù hợp nhất với các nước đang phát triển nơi
có hạ tầng ngành điện chưa phát triển cao như Việt Nam, nhu cầu điện
tăng cao trong khi dự phòng luôn ở mức thấp, thậm chí nhiều năm gần đây
dự phòng phát điện là bằng 0.
Một
số chuyên gia về điện năng cho rằng, mô hình CBP đáp ứng các yêu cầu:
duy trì giá điện ổn định, có khả năng nâng cao hiệu quả trong sản xuất,
kinh doanh điện; hạn chế lũng đoạn thị trường và có khả năng phát triển
lên thị trường bán buôn điện cạnh tranh trong tương lai...
Một kế hoạch chia nhỏ, xé lẻ như vậy cho dù rất hợp lý và đúng đắn nhưng làm sao có thể khiến cho lãnh đạo tập đoàn EVN vui vẻ?
Nếu
đề án này được chuẩn y, việc tái cơ cấu sớm thực hiện thì hiển nhiên
EVN sẽ mất đi vị thế độc quyền, từ chỗ là một tập đoàn lớn trở thành
một doanh nghiệp hạng trung trong hệ thống điện. Cho nên dễ hiểu vì sao
EVN lại có những phản ứng như vậy.
Thậm chí, tập đoàn này còn cho rằng, những đánh giá của đề án về EVN như: “
…nắm và chi phối hầu hết các khâu trong quá trình dây chuyền sản xuất -
truyền tải - phân phối nên không thể minh bạch hoá được chi phí từng
khâu; hoạt động của ngành điện kém hiệu quả, cản trở việc chuyển sang
cơ chế thị trường…Tình trạng cắt điện lan tràn, không có kiểm soát và
không rõ mục đích, đặt lợi ích doanh nghiệp lên trên lợi ích quốc gia”
là những đánh giá không phù hợp với thực tế (?), dẫn đến đề xuất tái
cấu trúc ngành điện bất hợp lý, giảm sức mạnh đầu tư của EVN...
 |
|
Ảnh: nguoidaibieu.com.vn. | Nguy cơ khủng hoảng năng lượng?
Không
phải EVN hoàn toàn vô lý trong việc nói rằng nếu tái cơ cấu ngành điện
theo đề nghị của cục ĐTĐL sẽ dẫn đến nguy cơ khủng hoảng năng lượng
(điện), gây ra thiếu điện trầm trọng…
Quả
thực, kinh nghiệm ở nhiều nước cho thấy, nếu việc tái cơ cấu diễn ra
quá nhanh và có những bước đi không phù hợp thì sẽ gây ra những hậu quả
tai hại khác như: thiếu điện, giá điện tăng nhanh và việc cấp điện
không đầy đủ…Khách quan mà nói, EVN hiện nay cũng vẫn là doanh nghiệp
giàu kinh nghiệm, năng lực nhất trong việc đầu tư, triển khai, vận hành
các nhà máy điện, tổ chức truyền tải, phân phối… theo một dây chuyền
khép kín.
Cho dù mấy năm gần đây, những trục trặc thường xuyên
xảy ra hơn, tình trạng cắt điện, cúp điện…ngày càng trầm trọng nhưng
những cố gắng, công lao của EVN trong hàng chục năm qua cũng không nên
phủ nhận.
Có
điều, một hệ thống tổ chức như EVN đã không còn hợp lý. Tình trạng độc
quyền gần như toàn bộ từ khâu quy hoạch đến tổ chức đầu tư, mua điện để
truyền tải, phân phối, xây dựng giá bán... của EVN đã hạn chế cạnh
tranh giữa các nhà máy của EVN với các nhà máy của các nhà đầu tư bên
ngoài.
Ví
dụ gần nhất là năm 2008, EVN đã không mua hết sản lượng điện của mọt số
nhà máy điện của tập đoàn Dầu khí, của tập đoàn Than khoáng sản đã đầu
tư dẫn đến việc tập đoàn Dầu khí phải khiếu nại lên Chính phủ về cách
làm của EVN. Xây dựng nhà máy lên rồi không được công bằng trong việc
bán điện thì đó là rủi ro to lớn cho các nhà đầu tư bên ngoài muốn nhảy
vào lĩnh vực điện năng chứ đâu chỉ hẳn là vấn đề giá điện.
Do
đó, cho dù còn nhiều vấn đề có thể sẽ phải hoàn thiện hơn về tổ chức,
bước đi, cách làm để hạn chế thấp nhất những trục trặc xảy ra cho hệ
thống điện, cho việc cung cấp điện tới nền kinh tế, cho sinh hoạt của
người dân…trong đề án của cục ĐTĐL, nhưng việc xây dựng thị trường điện
cạnh tranh, tổ chức lại ngành điện để EVN không còn là độc quyền tuyệt
đối ở mọi khâu nữa, chắc chắn là điều sẽ phải làm.
Nói
như Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải trong cuộc họp báo mới đây về công bố
giá điện, Chính phủ chủ trương đưa cạnh tranh, đưa sự minh bạch vào
lĩnh vực điện để đạt tới mục tiêu cấp điện đủ, chất lượng, với mức giá
hợp lý.
Mục tiêu đó chắc chắn sẽ không đạt được nếu để EVN vẫn giữ độc quyền như hiện nay.
|
Chìa khoá để có thị trường điện hiện đại
Trong
một thị trường điện hiện đại, hệ thống đường dây tải, hệ thống bán lẻ
và lĩnh vực sản xuất điện là các mảng tách rời. Trong mỗi mảng này lại
có nhiều công ty cùng hoạt động và cạnh tranh với nhau. Việc tách rời
các mảng này là chìa khóa để xây dựng một thị trường điện hiện đại.
Việc hiện đại hóa và nới
lỏng quản lý thị trường điện mới chỉ khởi động cách đây không lâu trên
nước Mỹ và thế giới. Lý do của sự chậm trễ này nằm ở chỗ việc phát
triển một thị trường bán buôn điện hiện đại là một việc hết sức phức
tạp.
Ngay cả ở Mỹ hiện nay
vẫn còn rất nhiều việc phải làm. Một trong những ví dụ nổi tiếng về
thất bại của cơ chế bán buôn trong ngành điện thường được nhắc đến là
trường hợp ở California hồi cuối thập kỷ 1990. Cuộc cải cách chóng vánh
thị trường điện ở California trong thập niên 1990 đã mắc nhiều sai lầm,
tạo cơ hội cho các công ty sản xuất điện thao túng bằng cách tạo ra
khan hiếm giả tạo nhằm nâng giá bán buôn.
Trong một thời gian khá
dài, California thường xuyên bị thiếu điện và giá điện bán buôn tăng
lên nhiều lần khiến nhiều nhà bán lẻ phải tuyên bố phá sản. Việc này
cuối cùng cũng được điều chỉnh lại, tuy nhiên hoạt động buôn bán và đầu
cơ trên thị trường bán buôn nói chung ở khắp nơi vẫn thường khiến giá
cả diễn biến phức tạp hơn nhiều lần so với thị trường chứng khoán.
Không như thị trường
chứng khoán nơi chỉ số chứng khoán thường chỉ dao động vài phần trăm
trong một ngày, mức giá điện trong ngày trên các sàn giao dịch bán buôn
có thể dao động tăng giảm tới hàng chục lần. Giá điện bán buôn trên thị
trường PJM có độ lệch chuẩn là 34% trong giai đoạn 1997-2000. Trong khi
đó độ lệch chuẩn của chỉ số chứng khoán S&P 500 trong thời kỳ biến
động nhất kể từ vài thập kỷ gần đây cũng chỉ là 5,7% (tháng 10-1987).
Một thị trường điện hiện
đại hoạt động hiệu quả sẽ tạo môi trường cạnh tranh tích cực giữa các
công ty sản xuất điện, giữa các nhà bán lẻ và giữa các công ty cung cấp
đường dây tải. Việc cạnh tranh sẽ khiến các doanh nghiệp này liên tục
phải tìm cách cắt giảm chi phí, nâng cao hiệu quả kinh doanh và có
những kế hoạch dài hạn thích hợp.
Một thị trường điện hiệu
quả cũng tạo ra cơ chế ngăn cản các doanh nghiệp sử dụng sức mạnh thị
trường để gây sức ép tăng giá nhằm trục lợi bằng sự tổn thất của người
tiêu dùng. Biện pháp hành chính, độc quyền và hiệu quảMục tiêu của
doanh nghiệp là lợi nhuận.
Việc của Chính phủ
là tạo ra cơ chế để lợi ích của doanh nghiệp song hành - hay ít ra cũng
không đi ngược lại - lợi ích của người tiêu dùng. Đây là một việc khó
khăn nên đôi khi các chính phủ phải dùng đến biện pháp quản lý hành
chính (regulations). Tuy nhiên, các biện pháp hành chính thường dẫn tới
những méo mó và khiến các doanh nghiệp hoạt động không hiệu quả.
Ts. Trần Vinh Dự (Theo TBKTSG) | | 
