Thiện Giao, phóng viên đài RFA
2009-04-05
Một
báo cáo gần đây, do Liên Hiệp Các Hội Khoa Học và Kỹ Thuật Việt Nam
thực hiện, nhận định là quá trình triển khai các nhà máy bauxite đầu
tiên tại Việt Nam được tiến hành theo một “quy trình lộn ngược,” và
việc các nhà máy “đều sử dụng công nghệ của 1 công ty Trung Quốc là
điều đáng lo ngại.”
AFP PHOTO
Nhiều ý kiến lo ngại việc tiến hành dự án khai thác bô-xít có thể hủy hoại môi trường sống của vùng Tây Nguyên.
Biên
tập viên Thiện Giao có thêm thông tin sau đây.
Các dự án bauxite đã và
đang được tiến hành tại Tây Nguyên thiếu chiến lược, thiếu nghiên cứu, ảnh hưởng
tai hại đến môi trường văn hóa, xã hội, và trong một số khía cạnh, vi phạm đến
“luật của nhà nước Việt Nam về sử dụng lao động nước ngoài.”
VUSTA
Các ý kiến vừa đề cập được
nêu trong bản báo cáo mà người đọc có thể tìm thấy trên Internet những ngày gần
đây. Và báo cáo này được xem là của Liên Hiệp Các Hội Khoa Học và Kỹ Thuật Việt
Nam, VUSTA,thực hiện với đề tài “Bước Đầu Tìm Hiểu Các Vấn Đề Xung Quanh Việc
Triển Khai Các Dự Án Bauxite Tây Nguyên.”
Gần đây đã có hàng trăm
công nhân Trung Quốc đến xây dựng nhà máy tại Tân Rai, Lâm Đồng. Và vào cao điểm
sẽ là con số ngàn.
Bản báo cáo của VUSTA
Trong một lần phỏng vấn hồi
cuối tháng Hai vừa qua, nhà văn Nguyên Ngọc đã cho chúng tôi biết, rằng vào thời
điểm ấy, “VUSTA, một tổ chức rất lớn gồm hầu hết tất cả các hiệp hội về các
ngành khoa học - kỹ thuật và cả khoa học xã hội, cũng đã vào cuộc để nghiên cứu.”
Cũng thời điểm ấy, trả lời
phỏng vấn của đài chúng tôi, tiến sĩ Hồ Uy Liêm, Chủ Tịch VUSTA, cho biết, rằng
“Liên Hiệp tư vấn cho chính phủ phương án phát triển bauxite có lợi nhất, cân bằng
giữa môi trường và phát triển xã hội, cũng như bảo đảm quyền lợi của người dân
tộc.”
“Thế thì hiện nay mục tiêu
hoạt động của chúng tôi trong những tháng này, không những ở đây [Đắc Nông] mà
cả ở Hà Nội và các địa phương. Có thể vài tháng nữa sẽ có ý kiến chính thức.
Bây giờ tất nhiên cũng có một số ý kiến thống nhất rồi, nhưng chúng tôi phải
chuẩn bị rất kỹ các số liệu. Định tính thì dễ, còn định lượng để đưa ra những số
liệu, những con số cụ thể thì phải tính toán nghiêm chỉnh.”
Báo cáo của VUSTA
Bây giờ thì bản báo cáo sơ
khởi đã hoàn tất, và các kết luận cho thấy các dự án bauxite theo “chủ trương lớn
của Đảng và Nhà Nước” đang đi theo một “quy trình lộn ngược.”
Báo cáo viết rằng, “Quá
trình triển khai tại các nhà máy đầu tiên được tiến hành theo một quy trình lộn
ngược;” thiếu nghiên cứu, đánh giá cụ thể về hiệu quả kinh tế, tác động tiêu cực
về văn hóa, xã hội, môi trường, và “thiếu hẳn sự chuẩn bị từ quy hoạch đến kế
hoạch thực hiện…”
Bản báo cáo nêu ra 7 điểm
“bất cập” trong quá trình lập quy hoạch và triển khai các dự án bauxite. Trong
số này, có sự bất cập về kinh tế, “bán rẻ tài nguyên không thể tái tạo,” không
thể giải thích được “vấn đề cơ sở hạ tầng,” có thể tái lập “hậu quả do sử dụng
công nghệ Trung Quốc,” làm “mai một bản sắc văn hóa bản địa, phân tầng xã hội,”
“đe dọa an ninh quốc phòng, toàn vẹn lãnh thổ,” nguy cơ thua lỗ nặng nề và “tạo
gánh nặng cho quốc gia về sau.”
Đe dọa văn hóa Tây Nguyên
Chỉ xét riêng đến khía cạnh
văn hóa, nhà văn Nguyên Ngọc, người có quá trình nghiên cứu lâu dài về văn hóa
Tây Nguyên, từng nói, “Tây Nguyên hiện còn tồn tại dấu vết những nền văn hóa cổ
xưa nhất của những dân tộc đã từng sống trên mảnh đất mà ngày nay gọi là mảnh đất
Đông Dương.” Thế nhưng, khai thác bauxite Tây Nguyên chính là đe dọa trực tiếp
nền tảng “không gian văn hóa cồng chiêng” độc đáo của địa phương này.
Nếu đấu thầu một
cách minh bạch, đúng luật, và với tiêu chí là lợi ích tối đa lâu dài của đất nước,
chứ không phải của chủ đầu tư, thì không thể có một nhà thầu Trung Quốc nào có
thể thắng thầu trong bất cứ dự án bauxite nào.
Tiến Sĩ Nguyễn Thành Sơn
“Khi Tây Nguyên mất nền tảng
của mình, văn hóa của họ sẽ tan. Một khi văn hóa tan đi, đặc biệt đối với dân tộc
thiểu số là nơi văn hóa đối với họ vô cùng sâu sắc, xã hội sẽ không thể ổn định,
thậm chí các dân tộc không thể tồn tại một cách bền vững.”
Nhà thầu TQ, công nhân TQ,
công nghệ TQ
Bản báo cáo của VUSTA đưa
ra một số nhận định đáng quan tâm. Chẳng hạn, “việc cả 2 nhà máy alumina đầu
tiên của Việt Nam đều sử dụng công nghệ của 1 công ty Trung Quốc là điều đáng
lo ngại.”
Thế nhưng, việc công ty
CHALIECO của Trung Quốc được thắng thầu tại Việt Nam lại càng đáng quan tâm
hơn. Báo cáo viết rằng, trường hợp nhà máy Tân Rai, Lâm Đồng, thì CHALIECO bỏ
thầu giá thấp, sau khi thắng thầu lại yêu cầu tăng giá. Cụ thể, giá bỏ thầu để
được chấp nhận là 352 triệu Mỹ kim, nhưng sau đó, phía Trung Quốc đàm phán yêu
cầu tăng lên thành 466 triệu Mỹ kim. Và Tập Đoàn Than – Khoáng Sản Việt Nam,
TKV, vẫn cứ chấp nhận.
Một bản báo cáo khác, do một
cán bộ của chính TKV, là tiến sĩ Nguyễn Thành Sơn viết gởi một số lãnh đạo của
Đảng cách đây ít lâu, có đoạn là ông khẳng định “nếu
đấu thầu một cách minh bạch, đúng luật, và với tiêu chí là lợi ích tối đa lâu
dài của đất nước, chứ không phải của chủ đầu tư, thì không thể có một nhà thầu
Trung Quốc nào có thể thắng thầu trong bất cứ dự án bauxite nào.”
Bản báo cáo của VUSTA đưa
ra một kết luận khá bất ngờ: với tình hình thị trường hiện nay, và với công suất
của 2 nhà máy nằm trong dự án, “mỗi năm, tập đoàn TKV sẽ phải bù lỗ từ 60 đến
120 triệu Mỹ kim.”
Xét về mặt nhân công và
lao động, bản báo cáo cho rằng “quá trình khai thác bauxite sẽ chiếm dụng một
diện tích đất rất lớn nhưng hiệu quả tạo công ăn việc làm không cao.” Cụ thể, đối
với sự án Tân Rai tại Lâm Đồng, thì “bình quân các dự án bauxite cần tới 2,5 ha
đất để tạo ra 1 việc làm.”
Việc cả 2 nhà máy alumina
đầu tiên của Việt Nam đều sử dụng công nghệ của 1 công ty Trung Quốc là điều
đáng lo ngại.
Bản báo cáo của VUSTA
Thế nhưng, có một hiện tượng
mâu thuẫn về mặt nhân công. Cũng theo báo cáo, “gần đây đã có hàng trăm công
nhân Trung Quốc đến xây dựng nhà máy tại Tân Rai, Lâm Đồng. Và vào cao điểm sẽ
là con số ngàn.”
Sự có mặt của công nhân
Trung Quốc tại đây cũng đặt ra vấn đề: chính dự án của Nhà Nước đã “vi phạm luật
của Nhà Nước Việt Nam trong việc sử dụng lao động nước ngoài.”
Báo cáo cho biết, sự có mặt
của công nhân Trung Quốc “ảnh hưởng nặng nề công ăn việc làm của cư dân tại chỗ.”
Và “cũng không thể quản lý được hoạt động của công nhân Trung Quốc vào làm việc
theo visa du lịch ở đó, là điều có thể ảnh hưởng trực tiếp tới an ninh địa
phương.” Và một trong bốn kiến nghị mà báo cáo của VUSTA đưa ra là phải xem an
ninh quốc gia như là một tiêu chí quan trọng nhất cần phải tôn trọng.
|