Nhã Trân, phóng viên RFA

2009-04-14

Chủ trương của chính phủ Việt Nam, cho khai thác bauxite ở Tây Nguyên gây quan ngại sâu sắc cho người Việt trong lẫn ngoài nước.

Bất bình trước việc nhà cầm quyền quy rằng khai thác khóang sản là bí mật quốc gia, có dư luận là quyền tiếp cận thông tin của dân chúng đã không được tôn trọng. 

Quyền được thông tin ở Việt Nam lâu nay chưa được phát huy và người dân chưa được hưởng dù đã được ghi trong Hiến Pháp. AFP photo

Trên một số báo điện tử xuất hiện những kết án rằng chính phủ đã vi phạm quyền tiếp cận thông tin của công dân.   

Bưng bít thông tin tạo điều kiện cho tiêu cực

Sau không ít phản biện của chuyên gia các ngành về việc khai quật quặng mỏ bauxite, nhiều người mới đây cho rằng Hà Nội đã tiếp tục bưng bít thông tin về hậu quả cũng như mức độ tác hại của dự án bauxite. 

Trên một số báo điện tử xuất hiện những kết án rằng chính phủ đã vi phạm quyền tiếp cận thông tin của công dân.   

Suy nghĩ của quần chúng được bày tỏ trước việc giới thẩm quyền xếp thông tin về khai thác tài nguyên vào hàng tin tức cần bảo mật thay vì được công bố rộng rãi.   

Quan điểm của quần chúng cho rằng bưng bít thông tin tạo điều kiện cho tiêu cực, điển hình là vụ PMU 18 cũng như vụ PCI trước đây, và nay là vụ khai thác bauxit tại một vùng đất chiến lược như Tây Nguyên.  Ông Trần Tuấn, một doanh nhân Hải Phòng:

"Việt Nam mình bây giờ nói chung thì tự do hơn ngày xưa, nhưng tự do thông tin làm gì có.  Nó bưng bít cho tham nhũng mà.  Tự do thông tin chắc chắn là phải được cải thiện rồi.  Nhiều khi người dân hiểu rõ như thế, nhưng biết phải làm sao." 

"Việt Nam mình bây giờ nói chung thì tự do hơn ngày xưa, nhưng tự do thông tin làm gì có.  Nó bưng bít cho tham nhũng mà.  Tự do thông tin chắc chắn là phải được cải thiện rồi.  Nhiều khi người dân hiểu rõ như thế, nhưng biết phải làm sao."

Ông Trần Tuấn, một doanh nhân Hải Phòng

Nhận xét này không khác nhận xét của giới quan sát, là quyền được thông tin ở Việt Nam lâu nay chưa được phát huy và người dân chưa được hưởng dù đã được ghi trong Hiến Pháp.  Công chúng không được phép biết chi tiết nhiều dự án, chương trình của chính phủ. 

Nhà báo có thể bị truy tố khi đưa những tin tức liên quan, với lý do đó là thông tin "nhậy cảm", có ảnh hưởng đến an ninh hay quyền lợi quốc gia, dù các thông tin ấy phanh phui những vụ tiêu cực, tham nhũng.  

Quyền được thông tin có ghi trong Hiến Pháp

Trong khi người dân cho rằng quyền được thông tin của họ bị xâm phạm, nhà cầm quyền có quan điểm ra sao về cùng vấn đề? 

Hiến Pháp 1946 và Hiến Pháp 1992 của Việt Nam quy định công dân có quyền được thông tin để biết  chủ trương, chính sách cũng như các vấn đề cấp thiết khác.  Chủ tịch Hội Luật Gia Việt Nam, ông Phạm Quốc Anh qua một cuộc trao đổi với báo chí trong nước, xác nhận điều đó.

Hiến Pháp 1946 và Hiến Pháp 1992 của Việt Nam quy định công dân có quyền được thông tin để biết  chủ trương, chính sách cũng như các vấn đề cấp thiết khác.

ông Phạm Quốc Anh, CT Hội Luật Gia VN

Cá nhân ông cho rằng người dân phải được quyền nắm rõ các thông tin về họat động của cơ quan chính phủ, và tiếp cận thông tin là một nhu cầu cũng như một quyền cấp thiết, cần được bảo đảm cho mọi công dân.  

Luật sư Phạm Hồng Hải, người từng biện hộ cho hai nhà báo bị truy tố Nguyễn Văn Hải và Nguyễn Việt Chiến chỉ vì đưa tin về vụ PMU 18, bày tỏ quan điểm cách đây không lâu:

"Thực tế mỗi quốc gia tùy theo điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, đặc biệt là nhận thức của người dân.  Cho nên khả năng tiếp cận thông tin, rồi thực hiện những quyền tự do ngôn luận, tự nó cũng có khác nhau.  Việt Nam thì đã có Luật Báo Chí, rồi đang xây dựng Luật Trưng Cầu Dân Ý. Tôi nghĩ Việt Nam đã có những tích cực trong lãnh vực huy động người dân tham gia phản biện xã hội, đóng góp ý kiến để làm sao chính sách đưa ra được hiệu quả hơn."

Suy nghĩ của công chúng về quyền tiếp cận thông tin được khơi dậy nhân vụ khai thác bauxite ở Tây Nguyên.  Hội Luật Gia Việt Nam hồi tháng Hai năm nay khởi sự hợp tác với Trung Tâm Nhân Quyền Na Uy trong việc sọan thảo Luật Tiếp Cận Thông Tin.

Bí Thư Đại Sứ Quán Na Uy tại Hà Nội, bà  Snofrid Emterud lên tiếng rằng nguyên tắc cao nhất của tiếp cận thông tin là tự do ngôn luận kèm theo sự minh bạch và cởi mở, và công dân nếu có quyền tiếp cận thông tin sẽ giúp giải quyết nạn tham nhũng cũng như giúp giới lãnh đạo tránh được sự yếu kém trong việc quản trị guồng máy chính quyền.

Tiếp cận thông tin là biểu hiện chế độ dân chủ

Ông Nguyễn Quốc Việt, Vụ trưởng Vụ Pháp Luật Hình Sự-Tư Pháp-Hành Chính, Bộ Tư Pháp hồi tháng Hai nói với báo Tuổi Trẻ rằng theo ông Luật tiếp cận thông tin phải giải quyết được ba vấn đề: cơ chế tiếp cận, phương thức tiếp cận, và phân loại những thông tin mà công dân được tiếp cận. 

Nguyên tắc cao nhất của tiếp cận thông tin là tự do ngôn luận kèm theo sự minh bạch và cởi mở, và công dân nếu có quyền tiếp cận thông tin sẽ giúp giải quyết nạn tham nhũng cũng như giúp giới lãnh đạo tránh được sự yếu kém trong việc quản trị guồng máy chính quyền.

Bà Snofrid Emterud, Bí Thư Đại Sứ Quán Na Uy

 Tiếp cận thông tin hiện được xem là một trong những biểu hiện của chế độ dân chủ.  Hiến Pháp các nước được kể là tiến bộ và dân chủ thế kỷ này quy định rằng dân chúng có quyền biết về các tài liệu, thông tin liên quan đến chính sách, chủ trương của nhà cầm quyền. 

Đến nay quyền tự do thông tin đã được đề cập trong hiến pháp của khỏang 90 quốc gia.  Việt Nam vẫn chưa hình thành Luật tiếp cận thông tin dù đất nước đã được thống nhất hơn ba thập niên. 

Quyền tự do thông tin trong nước, vì vậy, vẫn chưa có ranh giới rõ ràng.  Hậu quả là dân chúng không được biết đầy đủ những thông tin cần biết, và báo chí có thể bị truy tố khi chỉ đưa ra những sự thật.

Hồi tháng Hai năm nay ban sọan thảo Luật tiếp cận thông tin nhóm cuộc họp đầu tiên, được nói là để khởi động các việc liên quan đến đạo luật này.  Vụ trưởng Vụ Pháp Luật Hình Sự-Tư Pháp-Hành Chính Nguyễn Quốc Việt cho báo chí trong  nước hay là cuộc họp thứ hai cũng sẽ được tổ chức trong cùng khỏang thời gian, mục đích bàn đến nội dung chi tiết. 

Dự luật về tiếp cận thông tin hiện đang được quốc hội xem xét và theo dự kiến sẽ được thông qua vào tháng Năm 2010.