Ngày chế độ độc tài toàn trị chấm dứt, bối cảnh Việt Nam sẽ khác hẳn những gì đã xảy ra vào tháng 04/1975.  Ở ngày đó, dù sự thay đổi đến từ đâu, và do ai, chắc chắn sẽ KHÔNG thể có "chính sách trả thù" và những"trại cải tạo". Tình trạng độc quyền thay thế vị trí lãnh đạo của đảng Cộng sản Việt Nam (CSVN) cũng sẽ KHÔNG thể xảy ra. Khi độc tài không còn nữa, Tự do sẽ bùng nở, và Dân chủ sẽ từng bước được phát triển. Việt Nam sẽ có một thể chế dân chủ pháp quyền. Song thay đổi lớn đó sẽ không xảy ra một cách dễ dàng, hoặc không điều kiện.

Khi đất nước vừa hết độc tài, nền dân chủ non trẻ sẽ khởi đầu với vô số trở ngại không thể tránh khỏi của buổi giao thời. Hoàn cảnh của chính phủ lâm thời, và ngay cả chính phủ dân cử chính thức sau đó, chắc chắn sẽ rất khó khăn. Ổn định tình hình trong khi xã hội đầy tâm lý nôn nóng là một áp lực vô cùng to lớn. Nhưng chính phủ mới sẽ phải bắt đầu bằng những gì có được -- tương tự như hoàn cảnh các nước vừa thoát khỏi chế độ độc tài trên thế giới.

Công việc đầu tiên là nỗ lực xây dựng thế hòa giải và đoàn kết dân tộc. Những người lãnh đạo mới phải có bản lãnh dung hoà được dị biệt giữa các thế lực chính trị bản xứ, và những ảnh hưởng chi phối bởi ngoại bang. Với khát vọng vươn lên đã được ươm mầm từ nhiều năm qua, hy vọng là các thành phần trí thức và công dân yêu nước sẽ hậu thuẫn chính quyền mới có được những chính sách đối nội và đối ngoại thích hợp với bối cảnh mới của đất nước.

Kế đến là xây dựng, củng cố và phát triển Dân Chủ như thế nào để thích hợp với văn hoá và hoàn cảnh đặc thù của nước ta. Trong thế giới liên lập ngày nay, nền chính trị của một quốc gia luôn có nhiều liên hệ sâu rộng với cộng đồng thế giới bên ngoài. Mặt khác, tuy cuộc chiến tranh lạnh đã chấm dứt song Việt Nam vẫn là một yếu tố trong nhu cầu cân bằng và phát triển quyền lực của các siêu cường. Do vậy, làm sao để đất nước có thể phát triển mà không bị lệ thuộc bất lợi vào bất cứ thế lực quốc tế nào... là một thử thách đầy cam go; đòi hỏi sự linh động, cân bằng hiệu quả giữa nhu cầu đối ngoại và tinh thần dân tộc tự quyết. Nếu không muốn nền dân chủ mới sẽ bị lai căng, què quặt, người Việt không có sự chọn lựa nào hơn là phải dám đứng thẳng trên đôi chân của mình, và cùng đưa vai gánh vác lấy trách nhiệm với quốc gia.

Thách đố to lớn khác là giải quyết là những hậu quả để lại từ tình trạng độc đảng, tham ô và bất công. Tháo gỡ các quốc nạn tồn đọng cần có nhiều thời gian và biện pháp, nhưng khả năng ban đầu của chính phủ mới chắc chắn còn nhiều giới hạn. Tài nguyên quốc gia vận dụng được cho việc ổn định kinh tế lúc đó có thể sẽ không có nhiều. Việc hàng ngũ hoá nhân tài của đất nước cũng sẽ lắm nhiêu khê. Do vậy, chính phủ dân chủ đầu tiên sẽ phải chứng tỏ một thiện chí, bản lãnh và khả năng lãnh đạo vượt bực, bao gồm việc huy động được sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ giới trí thức, doanh nhân và các tầng lớp xã hội. Tiến trình đó sẽ tốt đẹp hơn quá trình lột xác của các nước Đông Nam Á, Đông Âu, Bắc Phi và Trung Đông... hay không, câu trả lời tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố.

Công cuộc dân chủ hoá và phát triển đất nước sẽ đầy dẫy cam go song đó là một tiến trình khả thi.

Chúng ta có quyền tin tưởng mãnh liệt vào điều đó vì chế độ độc tài đương quyền đang mất dần khả năng tồn tại. Từ nhiều năm qua, đảng CSVN là một trở ngại to lớn cho sự phát triển của đất nước. Lý tưởng, kỷ luật và kiểm soát  là ba yếu tố sinh tồn của CSVN, hiện đang bị hư hoại và lung lay tận gốc rễ. Cùng lúc đó, tình trạng khủng hoảng kinh tế, xã hội, chính trị và hệ thống lãnh đạo của đảng cầm quyền sẽ là chất liệu tự huỷ diệt khả năng tồn tại còn lại của chế độ. Sự tồn vong của hậu thân đảng CSVN trong tương lai tuỳ thuộc vào thái độ thành khẩn của những người cầm quyền hiện nay. Đối với chúng ta, vấn đề khẩn thiết là chuẩn bị như thế nào để giai đoạn giao thời đó sẽ không phải là một trang sử đau thương nhuộm đầy máu và nước mắt. Cách giải quyết của người quốc gia phải được đặt trên nền tảng của tinh thần nhân bản.

Khi đất nước hết độc tài, toàn dân sẽ có tự do. Ngày chiến thắng đó sẽ là thành quả chung của mọi thành phần dân tộc, kể cả những người vì hoàn cảnh lịch sử, đã từng có một thời góp phần gây ra những thảm trạng cho dân tộc. Khi đất nước có Dân Chủ, mọi công dân Việt Nam đều có cơ hội thụ hưởng nhân quyền một cách đúng nghĩa và trọn vẹn, kể cả những người đã từng là đảng viên CSVN. Chính phủ mới sẽ không thể trừng trị những người đã từng phục vụ cho chế độ cũ chỉ vì yếu tố quá khứ. Nhưng thiểu số có trọng tội với đất nước, đồng bào phải cần được luật pháp xét xử công minh và lịch sử ghi lại rõ ràng để làm gương cho hậu thế, dù còn sống hay đã chết -- không phân biệt là phục vụ cho chế độ Cộng sản hay Cộng hoà ngày trước.

Với hoàn cảnh chung hiện nay, hoạt động của các phong trào quần chúng rất quan trọng. Tuy nhiên, hoạt động của các đoàn thể đấu tranh đóng một vai trò không thể thiếu. Ở hiện tại, tuy phần lớn hoạt động của các tổ chức phải giữ trong vòng bí mật, song đều chủ động thúc đẩy mạnh mẽ tiến trình dân chủ hoá đất nước. Trong chiều hướng đó, chắc chắn sẽ có một tổ chức đạt được thành công sau cùng. Đó là một vinh dự lịch sử nhưng dù vậy, sẽ không phải, và không thể, là điều kiện để có thể độc quyền thay thế đảng CSVN trong vai trò lãnh đạo đất nước.

Khi Việt Nam có dân chủ, một chính phủ đa đảng sẽ là kết quả tất nhiên qua cuộc Tổng Tuyển Cử Tự Do. Nói cách khác, dù tổ chức nào thành công trong cuộc đấu tranh dân chủ hoá Việt Nam, các tổ chức, chính đảng ở trong và ngoài nước cũng sẽ có cơ hội đồng đều để ganh đua phụng sự đất nước và đồng bào trong các vai trò dân cử.

Việt Nam cần có một chính phủ thực sự đáp ứng được nguyện vọng nhân dân và nhu cầu ổn định, phát triển của đất nước. Trong bối cảnh toàn cầu hoá ngày nay, vượt thắng được trước những cạnh tranh khốc liệt trên thị trường sẽ không phải là điều đơn giản. Xây dựng được uy thế trên chính trường quốc tế cũng sẽ lắm cam go. Nhưng thực tế thế giới cho thấy, nước nào không bị phân hoá nội bộ, có một chính phủ tốt và thực sự thương nước thương dân, thì nước đó vẫn có khả năng và điều kiện để đứng vững trước các thử thách lớn của thời đại.

Nước Việt Nam mới có tốt đẹp như kỳ vọng của nhiều người hay không là tuỳ thuộc vào quyết tâm cách mạng hoá xã hội của toàn dân, và của những người lãnh đạo đất nước ở giai đoạn giao thời đó. Đó là một tiến trình tự nhiên và cần thiết để xem người Việt có đủ bản lãnh và xứng đáng để thụ hưởng một đời sống tự do, dân chủ đích thực.

Một nước Việt Nam dân chủ, tự do tuy chưa ở trong tầm tay song đã ở trong tầm mắt của chúng ta. Khoảng cách đó không tự nhiên mất đi mà cần phải được rút ngắn bằng chính những nỗ lực dấn thân và hy sinh đồng loạt của nhiều người. Ngày nào những người yêu nước thật sự biết quên mình để cùng lo việc chung, thì ngày đó tương lai Việt Nam sẽ ở trong tầm tay.-

Lâm Thế Nguyên (ĐVDVN)

www.vidan.info