(New York, ngày 24 tháng Hai, 2011) - Hôm
nay Tổ chức Theo dõi Nhân quyền tuyên bố rằng Nghị định mới về báo chí
của Chính phủ Việt Nam, với các quy định xử phạt nhà báo về những lỗi mơ
hồ và yêu cầu phải đăng nguồn tin là một đòn bồi thêm vào quyền tự do
ngôn luận ở Việt Nam. Nghị định số 02/2011/NĐ-CP về "Quy định xử phạt vi
phạm hành chính trong hoạt động báo chí, xuất bản" sẽ có hiệu lực từ
ngày 25 tháng Hai năm 2011.
Nghị định nói trên, đã được Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng ký từ ngày 6
tháng Giêng, ấn định mức phạt từ một đến 40 triệu đồng (tương đương từ
50 - 2.000 đô la Mỹ) đối với các phóng viên và báo chí vi phạm những
điều khoản quá bao quát và mơ hồ của Nghị định này, ví dụ như không tuân
thủ các quy định của Luật Báo chí năm 1990 (Luật sửa đổi, bổ sung vào
năm 1999) với yêu cầu "Thông tin trung thực về tình hình trong nước và
thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của nhân dân."
"Những điều khoản mơ hồ và tùy tiện của Nghị định này là công thức
cho quy trình tự kiểm duyệt rộng khắp," ông Phil Robertson, Phó Giám đốc
phụ trách châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phát biểu. "Lợi ích
của đất nước và của nhân dân được phục vụ tốt nhất là để cho các nhà báo
đăng thông tin trung thực, chứ không phải xử phạt họ."
Nghị định 02/2011/NĐ-CP trao thẩm quyền cho rất nhiều ngành trong
Chính phủ được xử phạt phóng viên và tòa báo vào bất kỳ thời điểm nào,
căn cứ trên các quyết định tùy tiện của lãnh đạo các cấp và từ nhiều cơ
quan, về điều gì cấu thành "lợi ích của đất nước và của nhân dân." Trong
số đó bao gồm Thanh tra chuyên nghành Thông tin - Truyền thông, Chủ
tịch Ủy ban Nhân dân các cấp, công an, bộ đội biên phòng, cảnh sát biển,
hải quan, cơ quan thuế, cơ quan quản lý thị trường, và nhiều chuyên
ngành khác.
"Dù ở bất kỳ một đất nước nào thì việc trao quyền cho các cán bộ của
nhiều ngành, nhiều cấp kiểm soát nội dung truyền thông và xử phạt cũng
là một thảm họa, nhưng điều này đặc biệt nguy hiểm đối với Việt Nam, nơi
có nạn tham nhũng tràn lan và sâu rộng," ông Robertson nói. "Thay vì
được áp dụng để cải thiện chất lượng báo chí, văn bản pháp lý này sẽ lại
trở thành một cách kiếm chác mới để quan chức địa phương ních đầy thêm
hầu bao của mình."
Điều 7 của Nghị định này quy định xử phạt đối với các nhà báo không
viện dẫn nguồn tin trên báo chí. Điều khoản này cũng quy định mức phạt
từ 10 triệu đến 20 triệu đồng (tương đương 500 - 1000 đô la Mỹ) đối với
các phóng viên và tờ báo trong trường hợp "Khai thác các văn kiện, tài
liệu của tổ chức, tài liệu, thư riêng của cá nhân có liên quan đến các
vụ án đang được điều tra hoặc chưa xét xử, các vụ việc tiêu cực hoặc có
dấu hiệu vi phạm pháp luật đang chờ kết luận của cơ quan nhà nước có
thẩm quyền mà không nêu rõ xuất xứ của các văn kiện, tài liệu, thư
riêng."
"Có vẻ Nghị định mới này về báo chí đã được soạn thảo để dằn mặt
những người tố cáo tiêu cực và những nạn nhân bị ngược đãi để họ không
hợp tác với báo chí," ông Robertson nói. "Nghị định này sẽ làm họ nhụt
chí và không dám cung cấp tin tức cho báo giới vì sợ sẽ bị công bố nhân
thân, khiến các thế lực liên quan có thể nhận diện để trả đũa họ."
Nghị định này dường như xung đột với nội dung của một văn bản pháp
luật khác của Việt Nam - Luật Báo chí năm 1990, vì Luật này có ghi trong
Điều 7 rằng "Báo chí có quyền và nghĩa vụ không tiết lộ tên người cung
cấp thông tin nếu có hại cho người đó, trừ trường hợp có yêu cầu của
Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân hoặc Chánh án Tòa án nhân dân cấp
tỉnh và tương đương trở lên cần thiết cho việc điều tra, xét xử tội phạm
nghiêm trọng."
Theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, Nghị định này có thể làm trầm trọng
hơn tình trạng kiểm duyệt vốn đã rất ngặt nghèo ở đất nước này, cũng
như tình trạng đàn áp các nhà báo, và người viết blog có quan điểm độc
lập. Việt Nam từ trước đến nay vẫn cấm các xuất bản phẩm phản đối chính
quyền, tiết lộ "bí mật quốc gia" - một khái niệm hết sức mơ hồ, hay phát
tán các tư tưởng "phản động." Có rất ít kênh tư nhân; hầu hết các xuất
bản phẩm là do chính phủ, Đảng Cộng sản, hoặc các tổ chức, đoàn thể quần
chúng do đảng lãnh đạo ấn hành.
Các nhà báo có hành động vượt quá ranh giới do chính quyền ấn định
một cách mập mờ thường bị trừng phạt nặng nề, theo Tổ chức Theo dõi Nhân
quyền. Ví dụ, vào ngày 15 tháng Mười năm 2008, Tòa án Nhân dân Thành
phố Hà Nội xử nhà báo Nguyễn Việt Chiến, phóng viên báo Thanh Niên hai năm tù giam, và nhà báo Nguyễn Văn Hải, phóng viên báo Tuổi Trẻ
hai năm tù treo vì đã "lợi dụng các quyền tự do dân chủ" theo Điều 258
Bộ luật Hình sự. Cả hai nhà báo này đều bị khởi tố vì đã đưa tin về vụ
tham nhũng đình đám PMU 18, liên quan tới việc Bộ Giao thông sử dụng sai
nguồn viện trợ phát triển chính thức của Nhật Bản. Cũng liên quan đến
vụ này, bốn nhà báo khác đã bị thu hồi thẻ nhà báo.
Năm 2009, hai phóng viên khác của báo Tuổi Trẻ là Phan Quê
và Võ Hồng Quỳnh bị treo thẻ sáu tháng vì đưa tin về một vụ tham nhũng
liên quan tới dự án xây dựng khu du lịch Rusalka ở Nha Trang.
Bất chấp những hạn chế như vậy, phóng viên của những tờ báo nhà nước
vẫn thường tìm được cách tiến hành phóng sự điều tra sáng tạo, đặc biệt
là về những vụ tham nhũng của chính quyền cấp địa phương, theo Tổ chức
Theo dõi Nhân quyền. Ví dụ, trong tháng Mười Một năm 2010, tờ Thanh Tra đăng một phóng sự về dự án đường Văn Cao - Hồ Tây ở Hà Nội, tờ Nhà Báo & Công Luận đưa tin về ô nhiễm môi trường ở quận Từ Liêm, Hà Nội trong tháng Chạp.
"Chính quyền Việt Nam nên nhận thức được rằng một nền kinh tế phồn
thịnh cũng đòi hỏi một nền tự do báo chí, do đó hãy để cho các nhà báo
làm công việc của họ, thay vì cản trở họ," ông Robertson nói. "Nghị định
mới này là một bước lùi về quá khứ, nhằm xử phạt việc đưa tin độc lập
và mở đường cho lối tuyên truyền quốc doanh quay trở lại." http://www.hrw.org/
|